×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa) - przyczyny, objawy, leczenie

lek. Magdalena Wiercińska

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG, colitis ulcerosa) jest chorobą zapalną błony śluzowej odbytnicy lub odbytnicy i okrężnicy, prowadzącym w cięższych przypadkach do powstania owrzodzeń. Należy do grupy nieswoistych chorób zapalnych jelit o niewyjaśnionej przyczynie. Głównym objawem choroby jest biegunka, często z domieszką krwi. Choroba przebiega z rzutami (zaostrzeniem objawów) i remisją. Leczenie colitis ulcerosa ma charakter przewlekły i polega na zapobieganiu nawrotom oraz na łagodzeniu przebiegu zaostrzeń.

Co to jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego i jakie są przyczyny choroby?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (łac. colitis ulcerosa, ang. ulcerative colitis) należy do tzw. nieswoistych chorób zapalnych jelit. W przebiegu choroby proces zapalny obejmuje błonę śluzową i podśluzową jelita grubego. W większości przypadków wrzodziejące zapalenie jelita grubego ma przebieg przewlekły, a długie okresy remisji są przerywane ostrymi nawrotami.

Objawy pojawiają się po raz pierwszy zwykle w wieku 20–40 lat.

Dokładna przyczyna choroby nie jest znana. We wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego obserwuje się aktywację układu immunologicznego z naciekiem błony śluzowej przewodu pokarmowego przez liczne komórki odpowiedzi immunologicznej, ale antygen wyzwalający te zjawiska pozostaje nieznany. Dotychczas nie udowodniono znaczenia substancji chemicznych i antygenów pokarmowych. Osoby, którym wycięto wyrostek robaczkowy przed 20. rż. rzadziej chorują na wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Jak często występuje wrzodziejące zapalenie jelita grubego?

W krajach Europy zachorowalność na wrzodziejące zapalenie jelita grubego wynosi ok. 10 przypadków na 100 000 ludności rocznie. Zachorowalność w Polsce szacuje się na około 700 przypadków rocznie. 15% krewnych pierwszego stopnia osób chorujących na nieswoiste choroby zapalne jelit również cierpi na te choroby; ryzyko zachorowania wynosi 8,9% u potomstwa, 8,8% u rodzeństwa i 3,5% u rodziców. Częstość występowania wrzodziejącego zapalenia jelita grubego u krewnych osób cierpiących na chorobę Leśniowskiego i Crohna również jest zwiększona.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy

Dominującym objawem colitis ulcerosa jest biegunka, często krwista. Stolec może być oddawany często (nawet 20 razy na dobę), ale o małej objętości, co jest wynikiem zmian zapalnych w odbytnicy. Często obserwuje się również: ból brzucha (zwykle w dolnej części brzucha po lewej stronie lub w odbytnicy), gorączkę, osłabienie i zmniejszenie masy ciała.

W przypadku zajęcia samej odbytnicy może się pojawić tylko krwista biegunka z towarzyszącym niekiedy silnym parciem, bólem i nietrzymaniem stolca. U starszych pacjentów może występować zaparcie jako wynik skurczu odbytu. Wtedy jedynym objawem może być krwawienie z odbytu.

U większości chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego choroba przebiega łagodnie. Jedynymi objawami mogą być: biegunka i krwawienie. Nie stwierdza się także żadnych nieprawidłowości w badaniu fizykalnym. Choroba o średniej aktywności, która występuje u około 1/3 pacjentów, charakteryzuje się 5–6 krwistymi stolcami dziennie, bólami brzucha, tkliwością powłok brzucha, podwyższoną temperaturą i osłabieniem.

Ciężki przebieg dotyczy około 20% chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego i objawia się oddawaniem ponad 6 krwistych stolców dziennie, znacznym osłabieniem, zmniejszeniem masy ciała, wysoką temperaturą, zwiększeniem częstotliwości rytmu serca, obniżeniem ciśnienia tętniczego, znaczną tkliwością w obrębie jamy brzusznej, osłabieniem perystaltyki, niedokrwistością i małym stężeniem albumin w surowicy. Wzdęcie brzucha w ciężkiej postaci choroby może nasuwać podejrzenie toksycznego rozdęcia jelita grubego.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów wrzodziejącego zapalenia jelita grubego?

W przypadku krwawienia z przewodu pokarmowego, nawracającej biegunki, bólów brzucha, gorączki lub niewyjaśnionego i niezamierzonego zmniejszenia masy ciała należy zgłosić się do lekarza rodzinnego w celu przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki.

Osoby, u których rozpoznano wrzodziejące zapalenie jelita grubego, i u których wystąpiło zaostrzenie objawów choroby, powinny niezwłocznie zgłosić do lekarza, który zadecyduje o konieczności leczenia szpitalnego lub o kontynuacji terapii w warunkach ambulatoryjnych. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego o ciężkim przebiegu może prowadzić do wystąpienia zagrażających życiu powikłań. Nasilone krwawienia z przewodu pokarmowego może prowadzić do znacznej niedokrwistości i konieczności przetoczenia krwi. Może dojść do rozszerzenia się światła jelita i tzw. toksycznego rozdęcia okrężnicy.

Toksyczne rozdęcie okrężnicy

Objawami tego powikłania są: gorączka >38°C, tętno >120/min, liczba białych krwinek >10 500/µl, odwodnienie, zaburzenia świadomości, zaburzenia elektrolitowe, obniżenie ciśnienia tętniczego, wzdęcie oraz ból i osłabiona perystaltyka. Toksyczne rozdęcie okrężnicy występuje zwykle u chorych z zajęciem całego jelita grubego, w niedługim czasie od zachorowania (może być to pierwszy rzut choroby). Perforacja, czyli przedziurawienie jelita grubego może wikłać toksyczne rozdęcie jelita grubego bądź występować niezależnie w ciężkiej postaci choroby.

Wrzodziejące zapalenie jelit grubego – rozpoznanie

Na początku diagnostyki nieswoistych chorób zapalnych jelit lekarz wykluczy infekcyjną przyczynę objawów. Trzeba zbadać kał w poszukiwaniu leukocytów, a także wykonać z niego posiew i hodowlę w kierunku Campylobacter, Shigella, Salmonella, Yersinia i innych drobnoustrojów oraz badania w kierunku Clostridioides difficile.

Obraz endoskopowy colitis ulcerosa

Ryc. 1. Obraz endoskopowy colitis ulcerosa
Źródło: Szczeklik A. (red.): Choroby wewnętrzne. Medycyna Praktyczna, Kraków 2011

Badaniem, które pozwala na ustalenie ostatecznego rozpoznania i ocenę rozległości zmian, jest endoskopia jelita grubego z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego (zob. ryc.). W przebiegu choroby zmiany zapalne rozpoczynają się w odbytnicy i w sposób nieprzerwany rozciągają się w kierunku pozostałych odcinków jelita grubego. Łagodna postać choroby charakteryzuje się powierzchownymi nadżerkami, zatarciem rysunku naczyniowego błony śluzowej, jej granulowaniem, kruchością i wysiękiem zapalnym. W ciężkiej postaci mogą dominować głębokie owrzodzenia i obszary obnażonej błony śluzowej, pozbawionej nabłonka. Postać przewlekła choroby charakteryzuje się wygładzeniem fałdów błony śluzowej i rozwojem pseudopolipów zapalnych.

Pseudopolipy (polipy rzekome) nie są zmianami przedrakowymi i nie muszą być usuwane w ramach profilaktyki raka jelita grubego.

Diagnostyka obrazowa (zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej, tomografia komputerowa, ultrasonografia jamy brzusznej) służy do diagnostyki zmian pozajelitowych i powikłań colitis ulcerosa.

Ważne w diagnostyce jest także badanie histopatologiczne materiału pobranego z jelita grubego.

Wrzodziejące zapalenie jelit grubego – leczenie

Celem leczenia jest wygojenie błony śluzowej, tj. ustąpienie zmian zapalnych. Leczenie jest modyfikowane w zależności od aktywności (rzutów) choroby. Podczas rzutów stosuje się bardziej intensywne leczenie niż w remisji, czyli podczas tzw. leczenia podtrzymującego. Celem leczenia podtrzymującego jest zapobieganie rzutom choroby. W leczeniu podtrzymującym ważne jest unikanie stresu, zakażeń przewodu pokarmowego, przyjmowania antybiotyków doustnych i niesteroidowych leków przeciwzapalnych. U niektórych chorych skuteczne jest wyeliminowanie mleka z diety.

Leki stosowane we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego

Preparaty kwasu 5-aminosalicylowego (5-ASA – mesalazyna, sulfasalazyna) wykorzystuje się w przede wszystkim w leczeniu łagodnych i średnich rzutów choroby. Oprócz tabletek są do dyspozycji także inne postacie 5-ASA: wlewki i czopki doodbytnicze, które są skuteczne w leczeniu zajęcia odbytnicy i esicy.

Doustnie przyjmowane glikokortykosteroidy (prednizon, budezonid, prednizolon, metyloprodnizolon, hydrokortyzon, metyloprednizolon) są skutecznymi lekami w umiarkowanym wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego i pozwalają na uzyskanie poprawy.

Leki immunosupresyjne (azatioprynamerkaptopuryna) – ich stosowanie jest wskazane w pewnych sytuacjach klinicznych, takich jak oporność na leczenie glikokortykosteroidami, a ponadto w celu zmniejszenia dawek podawanych glikokortykosteroidów oraz gdy występują ich ciężkie działania niepożądane.

W ciężkich postaciach stosuje się także inne leki: cyklosporynę, takrolimus oraz leki biologiczne: infliksymab, adalimumab, golimumab, wedolizumab, ustekinumab.

W postaci dystalnej, czyli kiedy zajęty jest końcowy odcinek jelita grubego (bliżej odbytu), można stosować leki miejscowo: w przypadku zmian ograniczonych do odbytnicy – czopki, piankę lub wlewki, a w przypadku zmian w okrężnicy zstępującej – wlewki.

Rzuty zapalenie jelita grubego mają różne nasilenie, w zależności od objawów i stanu pacjenta lekarz dobiera optymalne postępowanie. Ciężkie rzuty choroby wymagają leczenia w szpitalu. Czasami konieczne jest leczenie chirurgiczne, zwłaszcza gdy ciężki rzut choroby nie poddaje się leczeniu farmakologicznemu. Stosowane metody chirurgiczne to resekcja części lub całego jelita grubego.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Leczenie colitis ulcerosa ma charakter przewlekły i polega na zapobieganiu nawrotom oraz na łagodzeniu przebiegu zaostrzeń. Całkowite wyleczenie jest prawdopodobnie niemożliwe, ale istnieją łagodne postacie choroby przebiegające bez zaostrzeń.

Rzadkim odległym skutkiem chorób zapalnych jelit jest rak jelita grubego. Czynniki zwiększające ryzyko jego wystąpienia to: długi czas trwania choroby i zajęcie znacznej części jelita grubego. Stosowanie leków przeciwzapalnych stanowi profilaktykę rozwoju nowotworu.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Nie wolno odstawiać leków samodzielnie, bez porozumienia z lekarzem, nawet jeśli objawy choroby dawno już ustąpiły, ponieważ przewlekłe leczenie podtrzymujące w okresie remisji jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania nawrotom. Do nawrotu choroby może dojść po podaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych i antybiotyków oraz po infekcjach jelita grubego.

Ważne jest zatem unikanie stresu, antybiotyków doustnych, leków przeciwbólowych i innych znanych czynników wywołujących zaostrzenia, w tym zakażeń przewodu pokarmowego. U niektórych chorych skuteczne jest wyeliminowanie mleka z diety.

Ważne jest także monitorowanie endoskopowe – u chorych, u których wrzodziejące zapalenie jelita grubego trwa ponad 8 lat, konieczny jest nadzór w kierunku raka jelita – kolonoskopia. W zależności od wyników kolonoskopii, kolejne badania należy powtarzać po roku, za 2–3 lata lub po 5 latach, zgodnie z zaleceniami lekarza. W trakcie przewlekłego leczenia lekarz zleca kontrolne badania (np. morfologia, próby wątrobowe, aktywność kreatyniny), które mają na celu wczesne wychwycenie ewentualnych powikłań stosowanych leków.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego - dieta

Chorzy na wrzodziejące zapalenie jelita grubego nie powinni spożywać niepasteryzowanych produktów mlecznych.

Dieta powinna być dietą zdrowego człowieka, czyli urozmaicona i bogata w składniki odżywcze, witaminy i minerały. Najważniejsze jest unikanie potraw, które wywołują dolegliwości lub je nasilają. Restrykcyjną dietę należy zastosować jedynie w przypadku ciężkich nawrotów. W stanach zaostrzenia powinno się unikać spożywania potraw bogatoresztkowych, takich jak razowy chleb, nasiona roślin strączkowych, warzywa (zwłaszcza kapusta), owoce i potrawy z dużą zawartością błonnika, które mogą nasilić biegunkę.

Jeżeli chory obserwuje u siebie objawy nietolerancji laktozy, mleko powinno się zastąpić fermentowanymi produktami mlecznymi, takimi jak jogurt, kefir i maślanka.

W piśmiennictwie naukowym można także znaleźć informacje o przeciwzapalnych właściwościach kwasów omega-3 oraz o ich korzystnym wpływie na zmniejszenie częstości nawrotów wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. W związku z tym zaleca się spożywanie co najmniej 2 razy w tygodniu tłustych ryb morskich.

Chorzy powinni unikać także spożywania surowego mięsa i jaj, które mogą zawierać patogenne szczepy bakteryjne. W konsekwencji może to prowadzić do zaostrzenia przebiegu choroby.

Należy także pamiętać, że u osób leczonych przewlekle sulfasalazyną dochodzi do zmniejszenia wchłaniania kwasu foliowego, co może prowadzić do wystąpienia niedokrwistości megaloblastycznej oraz/lub hiperhomocysteinemii (zwiększonego stężenia homocysteiny we krwi, co może powodować zwiększone ryzyko miażdżycy). W sytuacji potwierdzenia takiego stanu, powinno się rozpocząć suplementację diety kwasem foliowym.

Z kolei u pacjentów przyjmujących przewlekle steroidy zwiększa się ryzyko osteopenii i osteoporozy. Dlatego, z uwagi na dużą zawartość wapnia, zaleca się odpowiednie spożycie produktów mlecznych. Natomiast przy złej tolerancji mleka i produktów mlecznych należy rozważyć suplementację wapniem i witaminą D.

Korzystne może być:

  • zmniejszenie spożycia czerwonego i przetworzonego mięsa
  • ograniczenie spożycia kwasu mirystynowego (oleju palmowego, kokosowego i tłuszczów w produktach mlecznych) oraz tłuszczów typu trans, a zwiększenie konsumpcji kwasów tłuszczowych omega-3 (eikozapentaenowego [EPA] oraz dokozaheksaenowego [DHA]) pochodzących z pokarmu, czyli ryb morskich, ale nie z suplementów diety
  • ograniczenie spożycia żywności zawierającej maltodekstrynę i sztuczne substancje słodzące, karagen, karboksymetylocelulozę i polisorbat 80 oraz dwutlenek tytanu i siarczyny
  • stosowanie diety o małej zawartości fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli (lowFODMAP) lub diety bezlaktozowej, jeśli objawy choroby się utrzymują pomimo ustąpienia stanu zapalnego w przewodzie pokarmowym. Przeczytaj więcej: Dieta o małej zawartości FODMAP

Zaleceń dietetycznych nie należy kierować w sposób uniwersalny do wszystkich chorych, ponieważ wśród pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego obserwuje się zróżnicowane reakcje pod względem tolerancji pewnych produktów spożywczych oraz sposobu żywienia. Stąd bardzo duże znaczenie w wyborze optymalnej (najlepiej tolerowanej) diety ma współpraca specjalistów (gastroenterologa i dietetyka) z chorym.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Dokładna przyczyna powstawania choroby nie jest znana i nie wiadomo, jak jej zapobiegać. Można jednak zapobiegać nawrotom – najważniejsze jest przestrzeganie zaleceń lekarskich.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – powikłania

W przebiegu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego może dojść do powikłań. Mogą one dotyczyć zarówno samego jelita, jak i innych narządów.

Najczęstszym powikłaniem jelitowym jest polipowatość zapalna, czyli pojawienie się w jelicie polipów zapalnych (tzw. polipów rzekomym). Jest to wyraz ciężkiego uszkodzenia błony śluzowej i może powstać już w czasie pierwszego rzutu choroby. Przeczytaj więcej: Polipy jelita grubego

Poważnym, zagrażającym życiu powikłaniem jest ostre rozdęcie okrężnicy (megacolon toxicum). Przeczytaj więcej w sekcji objawy.

U chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego istnieje zwiększone ryzyko zachorowania na raka jelita grubego – po 10 latach występuje on u 2% chorych, a po 20 latach – u 8%. Czynniki predysponujące:

  • czas trwania wrzodziejącego zapalenia jelita grubego >8 lat (najważniejszy czynnik)
  • zachorowanie w młodym wieku
  • rozległe zajęcie jelita
  • obecność polipów rzekomych oraz aktywne zapalenie w obrazie endoskopowym (podczas kolonoskopii) i mikroskopowym (podczas badania wycinka pod mikroskopem)
  • występowanie raka jelita grubego w rodzinie
  • pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych.

Inne powikłania jelitowe:

  • perforacja, czyli przedziurawienie okrężnicy (części jelita), wymaga pilnego leczenia operacyjnego
  • krwotok z jelita grubego (z reguły również wymaga operacji)
  • zwężenie jelita
  • choroby odbytu – przetoki, ropnie, szczeliny.

U części chorych rozwijają się zmiany zapalne w innych narządach i układach. Niektóre występują głównie podczas rzutów wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, ustępują wraz z cofaniem się stanu zapalnego jelita grubego i nie wymagają osobnego leczenia, inne powikłania rozwijają się niezależnie od zapalenia jelita grubego.

Należą do nich:

  • zmiany w układzie kostno-stawowym: zapalenie stawów, osteopenia i osteoporoza
  • zmiany w wątrobie i drogach żółciowych: stłuszczenie wątroby, pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych, rak dróg żółciowych,
  • zmiany skórne: rumień guzowaty, zgorzelinowe zapalenie skóry
  • zmiany oczne: zapalenie spojówek, zapalenie tęczówki
  • powikłania naczyniowe: żylna choroba zakrzepowo-zatorowa.

Stowarzyszenia pacjentów


Wrzodziejące zapalenie jelita grubego w pytaniach i odpowiedziach

Kwas masłowy w leczeniu colitis ulcerosa » lek. Magdalena Przybylska-Feluś
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego w okresie remisji » dr med. Anna Mokrowiecka
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego - leki i badania kontrolne » lek. Magdalena Przybylska-Feluś
Czy siemię lniane pomaga przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego? » lek. Magdalena Przybylska-Feluś
Przyjmowanie antybiotyków w okresie remisji colitis ulcerosa » lek. Magdalena Przybylska-Feluś
Biegunka i ból brzucha towarzyszące colitis ulcerosa » dr med. Anna Mokrowiecka
Stres a choroby układu pokarmowego » lek. Magdalena Przybylska-Feluś
28.10.2022
Zobacz także
  • Zapalenia stawów w przebiegu nieswoistych zapaleń jelit
  • Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
  • Choroba Leśniowskiego i Crohna
  • Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych
Wybrane treści dla Ciebie
  • Biegunka przewlekła
  • Biegunka ostra
  • Biegunki wywołane przez patogenne szczepy Escherichia coli
  • Giardioza (lamblioza)
  • Stolec – zmieniony wygląd
  • Biegunki wywołane przez pałeczki Salmonella (salmonellozy)
  • Objawy odwodnienia u dzieci i dorosłych
  • Zespół rozrostu bakteryjnego
  • Biegunka bakteryjna
  • Choroba Leśniowskiego i Crohna
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta