×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT): przyczyny, objawy i leczenie

lek. Magdalena Wiercińska

Przewlekłe zapalenie trzustki jest poważną, przewlekłą chorobą trzustki, która prowadzi do stopniowego upośledzenia jej funkcji – wydzielania enzymów trzustkowych i insuliny. Główną przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki jest nadużywanie alkoholu. U większości chorych występuje ból brzucha, zlokalizowany w górnej części brzucha, może promieniować do pleców, występuje lub nasila się 15–30 min po posiłku

Co to jest PZT i jakie są przyczyny?

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) to długotrwały, przewlekły proces zapalny toczący się w miąższu trzustki, prowadzący do nieodwracalnych zmian morfologicznych w obrębie tego narządu. Procesowi temu towarzyszy ból brzucha oraz postępująca niewydolność zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczej funkcji trzustki. We wczesnym okresie choroby zmiany w trzustce widoczne są wyłącznie w badaniu histologicznym (ocena preparatu pod mikroskopem). W zaawansowanych przypadkach dochodzi do włóknienia trzustki ze zwapnieniami, zanikiem miąższu i poszerzeniem przewodów trzustkowych.

Najczęstszą przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki (ok. 60–85% przypadków) jest nadużywanie alkoholu. Alkohol sprzyja zarówno zachorowaniu, jak i postępowi choroby. Rodzaj alkoholu nie ma znaczenia, ryzyko rośnie logarytmicznie wraz z ilością wypitego alkoholu, przy czym podatność wyraźnie zwiększa wypijanie co najmniej 4 jednostek alkoholu (1 j. = 10 g etanolu, czyli około 250 ml piwa, 100 ml wina, 30 ml wódki) dziennie lub upijanie się (definiowane jako wypicie w ciągu 2 godz. co najmniej 5 j. alkoholu przez mężczyznę i co najmniej 4 j. przez kobietę). Jest mało prawdopodobne, aby u osób, które piją w umiarkowany sposób (dwie jednostki alkoholu dziennie dla mężczyzn i jedna dla kobiet, gdzie 1 jednostka to odpowiednik ok. 25 ml wódki), rozwinęło się PZT. Z drugiej strony, PZT rozwija się tylko u 5–10% alkoholików, co oznacza, że oprócz nadużywania alkoholu, o rozwoju choroby decydują również predyspozycje genetyczne.

Inne czynniki to:

  • palenie tytoniu – przyspiesza postęp choroby i zwiększa ryzyko raka trzustki,
  • hiperkalcemia, czyli zwiększone stężenie wapnia (np. wskutek nadczynności przytarczyc, rodzinnej hiperkalcemii hipokalciurycznej, MEN1 lub MEN2a),
  • stężenie triglicerydów na czczo powyżej 300 mg/dl (3,4 mmol/l) lub w badaniu wykonanym nie na czczo (tzw. przygodne) powyżej 500 mg/dl (5,6 mmol/l),
  • leki – ponad 100 leków może się przyczyniać do wystąpienia ostrego zapalenia trzustki (OZT), a także nawracającego zapalenia trzustki, w tym azatiopryna, metyloprednizolon, fenofibrat, inhibitory konwertazy angiotensyny, statyny, estrogeny, kwas walproinowy,
  • toksyny (inne niż alkohol i nikotyna, np. związane z radio- lub chemioterapią lub uszkadzające komórki trzustki – np. w przewlekłej niewydolności nerek),
  • metaboliczne (inne niż zwiększone stężenie triglicerydów) – związane z cukrzycą,
  • dieta – spożywanie >57 g czerwonego mięsa dziennie zwiększa, a dieta wegetariańska/wegańska zmniejsza ryzyko,
  • otyłość, szczególnie trzewna.

Ponadto przewlekłe zapalenie trzustki może mieć podłoże genetyczne, autoimmunologiczne, może się wiązać z wadami rozwojowymi trzustki lub zmianami przewlekle utrudniającymi odpływ soku trzustkowego (pourazowymi, pozapalnymi, nowotworowymi), a także wystąpić w konsekwencji nawracającego ostrego zapalenie trzustki.

Jak często występuje przewlekłe zapalenie trzustki?

Częstość przewlekłego zapalenia trzustki nie jest dokładnie znana, prawdopodobnie z powodu trudnos´ci w rozpoznaniu choroby we wczesnym stadium. Ocenia się, że PZT występuje u 0,04–5% populacji. W Polsce zachorowalność roczną szacuje się na 5–10/100 000. Alkoholowe PZT występuje częściej u mężczyzn, zwykle w 4. lub 5. dekadzie życia. Zapadalność na idiopatyczne PZT (bez uchwytnej przyczyny) jest podobna u obu płci, a pierwsze objawy występują w wieku 10–20 lat (postać wcześnie pojawiająca się) lub 50–60 lat (postać późno pojawiająca się). Autoimmunologiczne PZT częściej występuje u mężczyzn, zwykle w wieku 45–75 lat. Postacie dziedziczne ujawniają się zwykle przed ukończeniem 20 lat (śr. 10) lat.

Jak się objawia przewlekłe zapalenie trzustki?

W zależności od przyczyny, przewlekłe zapalenie trzustki ma różny przebieg i powikłania odległe. W początkowym stadium choroby zwykle występują nawracające epizody ostrego zapalenia trzustki, a po upływie różnego czasu (od lat do dziesięcioleci) pojawiają się objawy zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki.

U większości pacjentów z PZT głównym objawem jest ból brzucha. Ból jest często bardzo silny, pojawia się okresowo – najczęściej w śródbrzuszu (środkowej części brzucha), w związku z posiłkiem lub niezależnie od jedzenia (często występuje lub nasila się 15–30 min po posiłku), zwykle trwa wiele godzin, może być opasujący lub promieniować do pleców. Napady bólu mogą pojawiać się na wiele lat przed ustaleniem rozpoznania choroby. W niektórych przypadkach ból odczuwany jest w sposób przewlekły. U większości chorych ból znika lub zmniejsza swoje nasilenie w ciągu 5–25 lat trwania choroby. W PZT wywołanym nadużywaniem alkoholu nasilenie bólu może zmniejszyć abstynencja.

W związku z nasilaniem dolegliwości bólowych przez posiłek chorzy często ograniczają spożywanie pokarmów, co wraz ze współistniejącymi zaburzeniami trawienia (i związanymi z tymi zaburzeniami wchłaniania) oraz z utratą łaknienia (czemu sprzyja też alkoholizm) przyczynia się do niedożywienia. W zaawansowanych przypadkach dochodzi do znacznej utraty masy ciała, a nawet wyniszczenia.

Ponadto występują objawy będące wynikiem zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki: wzdęcie i objawy dyspeptyczne („niestrawności” – wzdęcia, odbijanie się, dyskomfort w jamie brzusznej), biegunka tłuszczowa („tłusty” stolec, który trudno jest spłukać w toalecie) zwłaszcza po posiłkach o dużej zawartości tłuszczu i objawy niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (głównie witaminy D – zmniejszenie gęstości kości – osteoporoza lub osteopenia).

Częste są zaburzenia gospodarki węglowodanowej, czyli nieprawidłowa tolerancja glukozy lub cukrzyca. Jawna cukrzyca występuje u 10–35% chorych na PZT, szczególnie często w zaawansowanych stadiach.

Z powodu dużej rezerwy czynnościowej trzustki, klasyczne objawy niewydolności tego narządu – biegunka tłuszczowa i cukrzyca rozwijają się dopiero po wielu latach trwania PZT, gdy zniszczeniu ulegnie >90% trzustki.

W większości przypadków standardowe badanie przedmiotowe (fizykalne) nie pomaga w ustaleniu rozpoznania PZT z powodu braku objawów charakterystycznych dla tej choroby.


Ryc. 1. W czasie napadu bólu przyjmij pozycję, która zmniejszy jego odczuwanie - ułóż się na lewym boku w pozycji skulonej, z kolanami blisko klatki piersiowej

W czasie napadu bólu pacjenci mogą przyjmować pozycje, które zmniejszają jego odczuwanie (ułożenie na lewym boku, pozycja skulona z kolanami blisko klatki piersiowej). Czasami podczas badania przedmiotowego jamy brzusznej może być wyczuwalny bolesny opór lub masa guza w nadbrzuszu, co sugeruje obecność torbieli rzekomej lub guza zapalnego. Pacjenci z zaawansowaną chorobą mogą mieć cechy znacznego niedożywienia.

Od wystąpienia pierwszych objawów do rozpoznania PZT upływaj średnio ok. 5 lat.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W razie przewlekłych bólów brzucha, utraty masy ciała lub nawracających biegunek tłuszczowych należy zgłosić się do lekarza rodzinnego w celu przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki.

Jak lekarz ustala diagnozę?

We wczesnych stadiach choroby pewne rozpoznanie PZT jest trudne lub wręcz niemożliwe. Im większe jest zaawansowanie procesu chorobowego, tym łatwiej jest lekarzowi rozpoznać PZT.

Lekarz najpierw zbierze wywiad, a następnie zbada pacjenta. Dane w z wywiadu mogą nasunąć podejrzenie przewlekłego zapalenie trzustki, ale do rozpoznania potrzebne są dalsze badania. Lekarz zazwyczaj zleci badania krwi – oznaczenie amylazylipazy oraz glukozy, a także stężenia witaminy D. Z badań obrazowych wykorzystuje się USG brzucha lub EUS, a także rezonans magnetyczny i tomografię komputerową.

Ponadto lekarz może zlecić wykonanie badań czynnościowych, do których należą:

  • test sekretynowo-cholecystokininowy – stosunkowo inwazyjny i rzadko wykonywany w praktyce klinicznej (polega na podaniu cholecystokininy i ocenie aktywności enzymów w soku trzustkowym)
  • badanie aktywności elastazy 1 w kale
  • ilościowa ocena dobowego wydalania tłuszczów z kałem – badanie wykonuje się z 72-godzinnej zbiórce stolca, można w nim potwierdzić zaburzenie wchłaniania tłuszczów – służy do potwierdzenia rozpoznania biegunki tłuszczowej lub oceny skuteczności suplementacji enzymów trzustkowych.

Rozpoznanie PZT umożliwiają: wywiad, charakterystyczne zmiany w badaniach obrazowych trzustki lub objawy niewydolności zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczej trzustki (np. przewlekła biegunka tłuszczowa, cukrzyca). Rozpoznanie we wczesnym stadium sprawia trudności, gdyż badania obrazowe (z wyjątkiem EUS) zazwyczaj nie wykazują nieprawidłowości. Czasem ustalenie rozpoznania staje się możliwe dopiero po dłuższej obserwacji.

W niektórych przypadkach trudności może nastręczać różnicowanie zapalnej i nowotworowej etiologii guza stwierdzanego w obrębie trzustki.

Jakie są sposoby leczenia?

Jak dotąd nie ma specyficznej metody leczenia przewlekłego zapalenia trzustki. Zasadniczym celem leczenia jest poprawa jakości życia chorego. W tym celu stosuje się leczenie objawowe: zwalczanie bólu, uzupełnianie niedoborów enzymów trzustkowych, wyrównywanie zaburzeń metabolizmu węglowodanów, zapobieganie niedożywieniu, leczenie powikłań. Leczenie przyczynowe jest możliwe tylko w autoimmunologicznym zapaleniu trzustki.

Niezbędne jest przestrzeganie zakazu jego spożywania oraz palenia tytoniu. W praktyce jest to trudne do zrealizowania, gdyż większość chorych to osoby uzależnione od alkoholu, więc zastosowanie tej metody zapobiegania wymaga wcześniejszego skutecznego leczenia odwykowego.

Zastosowanie restrykcji dietetycznych może dodatkowo pomóc w kontrolowaniu kłopotliwych objawów (ból brzucha, biegunka). Chorzy w dobrym stanie odżywienia powinni przestrzegać zasad prawidłowego żywienia. Dieta u chorych niedożywionych powinna być wysokokaloryczna. Wskazane jest spoz˙ywanie 5–6 mniejszych posiłków dziennie oraz konsultacja dietetyka. Nie należy ograniczać spożycia tłuszczów, ale dobrać taką dawkę enzymów trzustkowych, aby nie występowała biegunka tłuszczowa. Jeśli mimo odpowiedniego leczenia enzymami trzustkowymi utrzymuje się ciężka biegunka tłuszczowa, wtedy można zmniejszyć spożycie tłuszczów. Chorzy przyjmujący enzymy trzustkowe powinni unikać pokarmów o dużej zawartości błonnika, który może hamować ich aktywność. U większości chorych na PZT nie ma konieczności stosowania doustnych suplementów pokarmowych.

W przypadku niedoboru witaminy D stosuje się jej suplementację. Jeśli występuje osteoporoza lub osteopenia, także konieczne jest jej leczenie.

Ważnym elementem leczenia jest leczenie przeciwbólowe, które jest dostosowane do pacjenta.

Ponadto u części chorych z zewnątrzwydzielniczą niewydolnością trzustki stosuje się enzymy trzustkowe. Największe znaczenie ma przyjmowanie lipazy.

U pacjentów z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej (nieprawidłowa tolerancja glukozy na czczo, cukrzyca) oprócz zmian stylu życia (przestrzeganie zdrowego trybu z˙ycia, ograniczenie spożywania pokarmów o wysokim indeksie glikemicznym, aktywnos´c´ fizyczna, abstynencja alkoholowa i zaprzestanie palenia tytoniu) stosuje się metforminę lub insulinę.

U części pacjentów, u których ból jest spowodowany obecnością zwężeń lub złogu w przewodzie trzustkowym stosuje się leczenie endoskopowe (usunięcie złogu, założenie stentu).

Leczenie operacyjne, polegające na częściowym lub całkowitym usunięciu trzustki stosuje się u pacjentów z przewlekłym, uporczywym bólem opornym na leczenie zachowawcze i endoskopowe.

Czy przewlekłe zapalenie trzustki jest wyleczalne?

Tempo rozwoju zmian chorobowych zależy od predyspozycji genetycznych oraz od ekspozycji na alkohol i palenie tytoniu. Rokowanie zależy od wielu czynników. Około 50% chorych przeżywa 20–25 lat. Przeciętnie 15–20% chorych umiera z powodu ostrego zapalenia trzustki i jego powikłań. Większość pozostałych zgonów jest spowodowana przyczynami związanymi z przewlekłym alkoholizmem. Jedynie 13% chorych na PZT umiera z powodów bezpośrednio związanych z chorobą. W alkoholowym PZT rokowanie jest zdecydowanie gorsze. U około 4% chorych występuje rak trzustki.

Leczenie choroby może trwać przez całe życie chorego. Częstą przyczyną hospitalizacji są początkowo epizody nasilenia dolegliwości bólowych, a w późniejszym okresie – powikłania, takie jak: objawowe torbiele rzekome, ropnie, przetoki, wodobrzusze, zwężenie przewodów trzustkowych i/lub żółciowych, zwężenie dwunastnicy lub zakrzepica żyły śledzionowej. Abstynencja alkoholowa i niepalenie tytoniu mogą złagodzić i spowolnić przebieg choroby.

Najlepszym znanym dzisiaj sposobem uniknięcia zachorowania na przewlekłe zapalenie trzustki jest zaprzestanie nadużywania alkoholu i palenia tytoniu.


Przewlekłe zapalenie trzustki w pytaniach i odpowiedziach

Przewlekłe zapalenie trzustki - szanse na przeszczepienie » lek. Magdalena Przybylska-Feluś
Czy można się wyleczyć z przewlekłego zapalenia trzustki? » dr n. med. Anna Mokrowiecka
08.02.2022
Zobacz także
  • Dieta w chorobach trzustki
  • Ostre zapalenie trzustki
  • Budowa i funkcje trzustki
Wybrane treści dla Ciebie
  • Dysfunkcja zwieracza Oddiego
  • Rak pęcherzyka żółciowego
  • Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego
  • Kamica przewodowa
  • Dieta w chorobach trzustki
  • Ostre zapalenie trzustki
  • Boleści żołądka i skurcze żołądka w nocy
  • Rak trzustki - objawy nowotworów złośliwych trzustki - diagnoza i rokowania
  • Zespół Gilberta
  • Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta