×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Alkoholowe choroby wątroby

prof. dr hab. Tomasz Mach, dr med. Andrzej Cieśla
Katedra Gastroenterologii, Hepatologii i Chorób Zakaźnych
CMUJ, Kraków
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Alkoholowe choroby wątroby to choroby spowodowane spożywaniem alkoholu, w których dochodzi do uszkodzenia wątroby. Alkohol jest toksyczną substancją, która może powodować marskość wątroby, niewydolność wątroby i zgon. Początkowo uszkodzenie wątroby przez alkohol może nie powodować żadnych objawów, mimo toczącej się choroby. Potem mogą się pojawić między innymi pobolewanie w górnej części brzucha po prawej stronie, żółtaczka, osłabienie, zaburzenia krzepnięcia krwi, zmiany skórne. W każdym przypadku alkoholowej choroby wątroby należy natychmiast zaprzestać spożywania alkoholu

Co to jest alkoholowa choroba wątroby i jakie są jej przyczyny?

Alkoholowe uszkodzenie wątroby rozwija się w wyniku nadużywania etanolu, czyli alkoholu etylowego. Ponieważ to wątroba jest głównym miejscem metabolizmu alkoholu etylowego, objawy jej uszkodzenia na wskutek nadużywania alkoholu są zwykle najbardziej widoczną oznaką uzależnienia od alkoholu. Poza uszkodzeniem samej wątroby alkohol uszkadza też inne narządy oraz powoduje psychofizyczne uzależnienie.

Alkohol jest jedną z najczęstszych przyczyn chorób wątroby w krajach rozwiniętych. Częstość występowania alkoholowej marskości wątroby zwiększa się, szczególnie u kobiet, co ma związek ze zwiększeniem spożycia przez nie alkoholu, zwiększa się także śmiertelność z powodu alkoholowej marskości wątroby, zwłaszcza u młodych osób (w grupie 25–34 lata). Kobiety są bardziej wrażliwe na uszkodzenie wątroby przez alkohol – szkodliwa dawka jest u nich mniejsza, a postęp choroby szybszy.

Czy istnieje bezpieczna dawka alkoholu?

Za „bezpieczną” pod względem chorób wątroby dobową dawkę alkoholu u osób zdrowych uznaje się 2 jednostki (porcje) alkoholu dla mężczyzn, a 1 jednostkę dla kobiet. W Europie przyjmuje się, że 1 jednostka zawiera 10 g etanolu, czyli odpowiada około 250 ml piwa, 100 ml wina lub 30 ml wódki. Nie ma natomiast bezpiecznej dawki alkoholu dla osób z chorobą wątroby – alkoholową, niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby, wirusowym zapaleniem wątroby, hemochromatozą – osoby z tymi chorobami powinny zachowywać abstynencję.

Polecamy wideo: Jakie ilości spożywanego alkoholu zwiększają ryzyko wystąpienia alkoholowej choroby wątroby? Prof. Marek Hartleb wyjaśnia.

Alkoholowa marskość wątroby stanowi przyczynę około 10% zgonów związanych z alkoholem. W Unii Europejskiej 41% zgonów z powodu choroby wątroby ma związek z alkoholem.

Jak dochodzi do uszkodzenia wątroby przez alkohol?

Wątroba jest głównym miejscem metabolizmu alkoholu etylowego. Alkohol jest utleniany przez trzy układy enzymatyczne:

  • dehydrogenazę alkoholową (ADH),
  • cytochrom P-450 2E1 (CYP2E1) w obrębie mikrosomalnego układu utleniania etanolu (MEOS)
  • katalazę (o najmniejszym znaczeniu w tym procesie).

Dehydrogenaza alkoholowa jest obecna w cytoplazmie, zawiera kilka izoenzymów (enzymów, które działają tak samo, ale są inaczej zbudowane) i jest kodowana przez trzy geny, które wykazują znaczny polimorfizm, czyli zmienność w obrębie kodu DNA. To zróżnicowanie ADH odpowiada za odmienny metabolizm alkoholu wśród różnych grup etnicznych. ADH i CYP2E1 utleniają etanol do aldehydu octowego, który jest uznanym toksycznym metabolitem alkoholu etylowego. Następnie dehydrogenaza aldehydowa (ALDH) utlenia aldehyd do kwasu octowego.

Alkohol jest metabolizowany także w nabłonku żołądka i jelit, gdzie obecne są izoenzymy ADH. Stwierdzono, że u osób z mniejszą aktywnością żołądkowej ADH większa ilość przyjętego alkoholu dostaje się do tzw. krążenia wrotnego, prowadząc w konsekwencji do uszkodzenia wątroby.

Uszkodzenie wątroby u osoby pijącej alkohol rozwija się etapowo, ale poszczególne stadia nie są od siebie wyraźnie odgraniczone i niekiedy występują równocześnie. Wyróżniono:

  1. alkoholowe stłuszczenie wątroby
  2. alkoholowe zapalenie wątroby
  3. alkoholową marskość wątroby.

Należy pamiętać, że u różnych osób uszkodzenie wątroby może przebiegać różnie – powoduje inne objawy i powikłania nawet przy podobnej spożywanej ilości alkoholu.

Stłuszczenie wielokropelkowe hepatocytów - zdjęcie
Ryc. 1. Stłuszczenie wielokropelkowe hepatocytów

Włóknienie komórek wątroby - zdjęcie
Ryc. 2. Włóknienie komórek wątroby

Ryzyko rozwoju alkoholowej choroby wątroby zwiększają:

  1. więcej niż 2 jednostki alkoholu wypijane dziennie przez mężczyznę i więcej niż 1 jednostka przez kobietę
  2. model picia alkoholu – upijanie się definiowane jako wypicie w ciągu 2 h co najmniej 5 jednostek alkoholu przez mężczyznę i co najmniej 4 jednostek alkoholu przez kobietę, a także picie alkoholu codziennie lub na czczo
  3. palenie papierosów – jest to niezależny czynnik zwiększający ryzyko marskości wątroby
  4. płeć żeńska
  5. predyspozycja genetyczna (geny PNPLA3, TM6SF2, MBOAT7, HSD17B13)
  6. zwiększony BMI (Body Mass Index), czyli nadwaga i otyłość
  7. współistniejące choroby wątroby – przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby (WZW), hemochromatoza, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby.

Picie kawy zmniejsza natomiast ryzyko rozwoju marskości wątroby.

Polecamy: Picie kawy zmniejsza ryzyko marskości wątroby

Polecamy wideo: Kiedy należy podejrzewać alkoholowe zapalenie wątroby? Prof. Marek Hartleb wyjaśnia.

Choroby wątroby spowodowane przez alkohol

Alkoholowe stłuszczenie wątroby

Alkoholowe stłuszczenie wątroby to przewlekłe uszkodzenie wątroby z nagromadzeniem kropli tłuszczu w komórkach wątroby, czyli hepatocytach, wywołane nadużywaniem alkoholu.

Alkoholowe stłuszczenie wątroby - objawy

Alkoholowe stłuszczenie wątroby zwykle nie powoduje objawów. U niektórych osób może wystąpić pobolewanie w okolicy wątroby (po prawej górnej stronie brzucha), a podczas badania brzucha dotykaniem lekarz może wyczuć powiększoną, a czasem także tkliwą wątrobę.

Stłuszczenie wątroby jest chorobą przewlekłą. Po zaprzestaniu spożywania alkoholu zwykle ustępuje w ciągu 4–6 tyg., a w razie kontynuowania picia powoli postępuje u około 35% chorych do zapalenia wątroby i marskości. Alkoholowe zapalenie wątroby postępuje u 30–40% chorych pijących alkohol do włóknienia i marskości wątroby w ciągu 5 lat.

Alkoholowe stłuszczenie wątroby - rozpoznanie

Ustalenie rozpoznania alkoholowego stłuszczenia wątroby opiera się na wywiadzie od pacjenta, w którym lekarz stwierdzi nadużywanie alkoholu (może ocenić pacjenta za pomocą kwestionariusza AUDIT – zobacz niżej) oraz charakterystycznego obrazu stłuszczenia wątroby w USG, które nie ma innej przyczyny. Lekarz może skierować pacjenta na badania laboratoryjne – biochemiczne wskaźniki czynności wątroby, w których stężenie GGT może być zwiększone, a czasem także tzw. prób wątrobowych ALT i AST. Zobacz więcej: Jak rozpoznać alkoholową chorobę wątroby?

Alkoholowe stłuszczenie wątroby - leczenie i rokowanie

Leczenie alkoholowego stłuszczenia wątroby polega na abstynencji alkoholowej. Korzystny wpływ może mieć także przestrzeganie diety ubogotłuszczowej. Osoby z alkoholowym stłuszczeniem wątroby powinny się zgłaszać na okresowe kontrole (co 3–12 mies. w zależności od zaawansowania uszkodzenia wątroby) biochemicznych wskaźników czynności wątroby oraz USG wątroby co pół roku.

Rokowanie jest dobre pod warunkiem całkowitej abstynencji. Zaprzestanie spożywania alkoholu na tym etapie może uchronić pacjenta przed postępem choroby wątroby i śmiercią. Kontynuowanie picia prowadzi do stopniowego rozwoju zapalenia i marskości.

Alkoholowe zapalenie wątroby

Alkoholowe zapalenie wątroby to zmiany martwiczo-zapalne wątroby wywołane przewlekłym nadużywaniem alkoholu. Choroba ma najczęściej charakter przewlekły. Po całkowitym zaprzestaniu spożywania alkoholu zmiany ustępują u 70% chorych (częściej u mężczyzn niż kobiet), a u pozostałych osób utrzymuje się przewlekłe zapalenie lub rozwija marskość wątroby. Dalsze picie alkoholu prowadzi do przewlekłego zapalenia (u 10–20% chorych) i marskości wątroby. W chwili rozpoznania około 70% chorych ma marskość wątroby.

W postaci ciężkiej szybko dochodzi do niewydolności wątroby ze śmiertelnością we wczesnym okresie (28 dni) sięgającą 50%.

Alkoholowe zapalenie wątroby – objawy

Typowe objawy alkoholowego zapalenia wątroby to:

Podczas badania lekarz może stwierdzić powiększenie i tkliwość wątroby oraz cechy niedożywienia i zanik mięśni.

Mogą występować również objawy zaawansowanej choroby wątroby (np. zaburzenia krzepnięcia krwi, zaburzenia psychiczne) i tzw. nadciśnienia wrotnego (np. żylaki przełyku) oraz objawy zespołu odstawienia – alkoholowego zespołu abstynencyjnego.

Alkoholowe zapalenie wątroby – leczenie

Najważniejsze znaczenie w leczeniu ma abstynencja alkoholowa. Poza tym lekarz zaleci leczenie niedożywienia białkowo-kalorycznego i innych niedoborów pokarmowych związanych z nadużywaniem alkoholu, najczęściej: witamin A, D, tiaminy, kwasu foliowegopirydoksyny oraz cynku.

Stosuje się także suplementację witamin z grupy B, nawadnianie pacjenta i korygowanie zaburzeń elektrolitowych. Ważne jest wczesne rozpoznanie i leczenie często współistniejących zakażeń oraz monitorowanie czynności nerek. Jeśli występuje zespół abstynencyjny, stosuje się odpowiednie leczenie.

Polecamy:

Postępowanie terapeutyczne zależy od ciężkości choroby. U części osób lekarz może zlecić stosowanie glikokortykosteroidów, czasem z N-acetylocysteiną.

Leczenie ciężkiego alkoholowego zapalenia wątroby powinno być prowadzone na specjalistycznym oddziale hepatologicznym, a w razie braku odpowiedzi na leczenie konieczne może być kwalifikowanie chorego do przeszczepienia wątroby. Należy jednak pamiętać, że przeszczepienie wątroby wykonuje się tylko u precyzyjnie wybranych pacjentów. Oznacza to, że potencjalny biorca wątroby musi spełnić szereg warunków, aby zostać zakwalifikowanym do przeszczepienia. Jednym z nich jest minimum 6-miesięczna całkowita abstynencja alkoholowa potwierdzona przez konsultacje odpowiednich specjalistów oraz zaświadczenie z poradni leczenia uzależnień.

Poradnik: Przeszczep wątroby bez tajemnic Poradnik: Przeszczep wątroby bez tajemnic

Alkoholowa marskość wątroby

U 30–40% chorych marskość przebiega całkowicie bezobjawowo i jest wykrywana przypadkowo. Może też powodować szeroki zakres objawów – charakterystyczna jest tu feminizacja (pojawienie się cech płciowych kobiecych, np. powiększenie piersi) u mężczyzn i hipogonadyzm (niedoczynność gruczołów płciowych z brakiem wykształcania albo zanikiem cech płciowych) spowodowane przez zaburzenia przemian hormonów płciowych. U chorych, u których uszkodzenie wątroby jest zaawansowane i przechodzi w stadium marskości, występują poważniejsze objawy, takie jak:

Przeczytaj więcej: Marskość wątroby - objawy, przyczyny, leczenie

Polecamy: Zalecenia żywieniowe dla pacjentów z wyrównaną i niewyrównaną marskością wątroby

Jak rozpoznać alkoholową chorobę wątroby?

Rozpoznanie alkoholowej choroby wątroby opiera się na potwierdzeniu nadużywania alkoholu przez pacjenta, charakterystycznym obrazie klinicznym (objawach oraz wynikach badania pacjenta) oraz badaniach laboratoryjnych.

Wśród licznych badań przesiewowych w kierunku nadużywania i uzależnienia od alkoholu „złotym standardem” jest kwestionariusz AUDIT (Alcohol Use Disorders Inventory Test), opracowany przez Światową Organizację Zdrowia, a w Polsce propagowany przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Tabela. Kwestionariusz AUDIT (wersja polska)a
Pytania
Punktacja
01234
1. Jak często pije Pan/Pani napoje zawierające alkohol?nigdyraz w miesiącu lub rzadziej2–4 razy w miesiącu2–3 razy w tygodniu≥4 razy w tygodniu
2. Ile standardowych porcji zawierających alkohol wypija Pan/Pani w dniu, w którym Pan/Pani pije?1–2 porcje3–4 porcje5–6 porcji7–9 porcji≥10 lub więcej porcji
3. Jak często wypija Pan/Pani 6 lub więcej porcji alkoholu podczas jednego dnia?nigdyrzadziej niż raz w miesiącuokoło raz w miesiącuokoło raz w tygodniucodziennie lub prawie codziennie
4. Jak często w ostatnim roku nie mógł Pan/Pani zaprzestać picia po jego rozpoczęciu?nigdyrzadziej niż raz w miesiącuokoło raz w miesiącuokoło raz w tygodniucodziennie lub prawie codziennie
5. Jak często w ciągu ostatniego roku z powodu picia alkoholu zrobił Pan/Pani coś niewłaściwego, co naruszyło przyjęte w Pana/Pani środowisku normy postępowania?nigdyrzadziej niż raz w miesiącuokoło raz w miesiącuokoło raz w tygodniucodziennie lub prawie codziennie
6. Jak często w ostatnim roku potrzebował Pan/Pani napić się alkoholu rano następnego dnia po „dużym piciu”, aby móc dojść do siebie?nigdyrzadziej niż raz w miesiącuokoło raz w miesiącuokoło raz w tygodniucodziennie lub prawie codziennie
7. Jak często w ostatnim roku miał Pan/Pani poczucie winy lub wyrzuty sumienia po piciu alkoholu?nigdyrzadziej niż raz w miesiącuokoło raz w miesiącuokoło raz w tygodniucodziennie lub prawie codziennie
8. Jak często w ostatnim roku nie mógł Pan/Pani przypomnieć sobie, co zdarzyło się poprzedniego dnia lub nocy, z powodu picia?nigdyrzadziej niż raz w miesiącuokoło raz w miesiącuokoło raz w tygodniucodziennie lub prawie codziennie
9. Czy kiedykolwiek Pan/Pani lub ktoś inny doznał jakiegoś urazu fizycznego w wyniku Pana/Pani picia?nie tak, ale nie w ostatnim roku tak, w ostatnim roku
10. Czy ktoś z rodziny, lekarzy lub innych pracowników służby zdrowia interesował się Pana/Pani piciem albo sugerował ograniczenie?nie tak, ale nie w ostatnim roku tak, w ostatnim roku
Należy odpowiadać na pytania zgodnie ze stanem rzeczywistym, ponieważ ma to zasadniczy wpływ na diagnozę, leczenie i rokowanie.
a Test rozpoznawania zaburzeń związanych z piciem alkoholu AUDIT: przewodnik dla podstawowej opieki zdrowotnej: publikacja Światowej Organizacji Zdrowia. Warszawa, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 1998
Źródło tabeli: Postępowanie w alkoholowej chorobie wątroby. Wytyczne EASL; Medycyna Praktyczna 2013/10

Alkoholowa choroba wątroby – badania dodatkowe

W diagnostyce alkoholowych chorób wątroby użyteczne są badania laboratoryjne krwi, na podstawie których można ocenić funkcjonowanie wątroby. W wynikach tych badań cechą charakterystyczną jest niewielkie, w stosunku do innych zapalnych uszkodzeń wątroby, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych – aminotransferazy asparaginianowej (AST) i alaninowej (ALT), z przewagą aminotransferazy asparaginianowej. Typowy jest wzrost aktywności γ-glutamylotranspeptydazy (GGTP), wywołany przez zwiększony metabolizm alkoholu etylowego. Zwiększenie stężenia bilirubiny jest następstwem zaburzeń czynności wątroby, ale także towarzyszącej hemolizy, czyli rozpadu czerwonych krwinek. Cechą charakterystyczną dla osób nadużywających alkoholu jest zwiększenie stężenia kwasu moczowego, cholesterolutriglicerydów, chociaż nie ma ono bezpośredniego związku z uszkodzeniem wątroby. Typowy jest także wzrost średniej objętości krwinki czerwonej, z powodu niedoborów kwasu foliowego. W badaniu ultrasonograficznym wątroby można natomiast z dużym prawdopodobieństwem potwierdzić obecność stłuszczenia.

Biopsja wątroby z oceną obrazu histologicznego jest konieczna w niejednoznacznych przypadkach, zwykle jednak nie jest wymagana do potwierdzenia diagnozy.

Jakie są sposoby leczenia alkoholowych chorób wątroby?

W leczeniu tego schorzenia i zapobieganiu jego wystąpieniu podstawowe znaczenie ma abstynencja alkoholowa, czyli całkowite powstrzymanie się od spożywania wszelkich rodzajów alkoholu. Po okresie abstynencji stan chorego może ulec znaczącej poprawie. Jeżeli zaprzestanie spożywania alkoholu z własnej woli jest niemożliwe, ponieważ odczuwa się bardzo silną potrzebę picia alkoholu (co może wskazywać na uzależnienie) lub w razie już stwierdzonego uzależnienia od alkoholu należy się zgłosić do poradni leczenia uzależnień, w której pracują m.in. psychologowie i do grupy wsparcia (np. ruchu Anonimowych Alkoholików).

Istotne jest uzupełnianie niedoborów żywieniowych i witaminowych zbilansowaną odżywczo dietą z suplementacją witamin z grupy A, D, K, kwasu foliowego i – przede wszystkim – B: tiaminy, ryboflawiny, pirydoksyny. W razie ciężkiego przebiegu choroby z encefalopatią wątrobową stosuje się glikokortykosteroidy.

Alkoholowe choroby wątroby – rokowanie

W razie zaprzestania spożywania alkoholu, alkoholowe stłuszczenie wątroby oraz łagodne i umiarkowane zapalenie wątroby są jednostkami chorobowymi o odwracalnym przebiegu klinicznym. Należy pamiętać, że im szybciej zaprzestanie się picia alkoholu, kiedy uszkodzenie wątroby nie jest znaczne, tym szansa na wyzdrowienie jest większa.

Alkoholowe zapalenie wątroby – czy jest możliwe całkowite wyleczenie?

Alkoholowe zapalenie wątroby najczęściej prowadzi do alkoholowej marskości wątroby. Otyłość i insulinooporność są czynnikami ryzyka szybkiej progresji choroby.

Marskość wątroby wiąże się ze znacznym uszkodzeniem tego narządu. Uważa się, że jeśli marskość wątroby doprowadzi do przebudowy tego narządu, to stan ten jest nieodwracalny i postępujący. Szybkość tego procesu jest bardzo indywidualna, jednak zwykle u osób pijących alkohol jest dużo większa niż u osób mających marskość wątroby na innym tle.

Alkoholowe zapalenie wątroby – co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Abstynencja, czyli całkowite zaprzestanie spożywania alkoholu, musi trwać całe życie. Zakaz obejmuje również alkohol dodawany do potraw, np. pieczeni albo lodów. Należy zgłaszać się na wizyty kontrolne u lekarza i regularnie przyjmować leki wspomagające regenerację wątroby. Należy również dbać o prawidłowe odżywianie, m.in. zawartość witamin w pokarmach.

Jak długo można żyć z alkoholową marskością wątroby?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. U każdego pacjenta może to przebiegać inaczej. Spożywanie nadmiernych ilości alkoholu uszkadza nie tylko wątrobę, ale i inne narządy i powoduje liczne powikłania. Ogólnie można powiedzieć, że 5 lat przeżywa ponad 90% chorych na marskość wątroby bez objawów niewyrównania, a wśród chorych nadużywających alkoholu odsetek ten jest bliski zeru.

Niezależnie od stadium marskości wątroby konieczna jest bezwzględna abstynencja alkoholowa, która poprawia rokowanie.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Alkoholowe choroby wątroby są wynikiem spożywania alkoholu, dlatego metodą profilaktyczną mającą stuprocentową skuteczność jest abstynencja.

25.07.2023
Zobacz także
  • Choroby somatyczne spowodowanie używaniem alkoholu
  • Zalecenia żywieniowe w ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby
  • Bezpieczne picie alkoholu
  • Leczenie uzależnienia od alkoholu
  • Żółtaczka
Wybrane treści dla Ciebie
  • Ostropest plamisty: Właściwości i korzyści zdrowotne. Na co pomaga ostropest plamisty?
  • Regeneracja i oczyszczanie wątroby – czy wspomaganie jest potrzebne?
  • Dieta w niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby
  • Stłuszczenie wątroby – objawy, przyczyny, leczenie
  • Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (stłuszczenie wątroby NAFLD, MAFLD)
  • Przeszczep wątroby
  • Marskość wątroby
  • Polineuropatie
  • Zalecenia żywieniowe dla pacjentów z wyrównaną i niewyrównaną marskością wątroby
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta