Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A): przyczyny, objawy, leczenie i profilaktyka

Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu A (potocznie zwane „żółtaczką pokarmową” lub „żółtaczką typu A”) to choroba wywołana przez wirus zapalenia wątroby typu A (HAV), który powoduje zmiany zapalne i martwicze w wątrobie. Zakażenie WZW typu A następuje najczęściej na drodze pokarmowej – przez brudne ręce lub skażoną żywność. Choroba często przebiega bezobjawowo lub z łagodnymi, niecharakterystycznymi objawami.

Co to jest wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A)?

Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu A to ostra martwica i zapalenie wątroby wywołane przez wirus zapalenia wątroby typu A.

Wirus zapalenia wątroby typu A (hepatitis A virus – HAV) powoduje ostre wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A, zwany także potocznie „żółtaczką pokarmową” lub „żółtaczką typu A”). Zakażenie następuje najczęściej na drodze pokarmowej (przez brudne ręce lub skażoną żywność), możliwe jest również zakażenie podczas kontaktu seksualnego (zwłaszcza analnego) oraz (bardzo rzadko) przez skażone igły u narkomanów lub przez transfuzjię krwi. Wirus jest wydalany z kałem przez 1–2 tyg. przed wystąpieniem i przez około 1 tydz. po wystąpieniu objawów.

Wirus zapalenia wątroby typu A nie wywołuje przewlekłego zapalenia wątroby.

WZW A — przyczyny

Wirusowe zapalenie wątroby typu A jest spowodowane zakażeniem HAV.

Czynniki ryzyka zachorowania:

1. bliski kontakt z chorym (zwłaszcza wspólne mieszkanie)
2. kontakt domowy lub zawodowy z dziećmi uczęszczającymi do żłobka lub przedszkola
3. podróż do kraju endemicznego występowania HAV (np. basen Morza Śródziemnego, kraje Europy Wschodniej i Rosja, kraje rozwijające się)
4. spożywanie owoców morza, zwłaszcza skorupiaków i surowych ostryg
5. seksualne kontakty analne (szczególnie mężczyźni mający kontakty seksualne z mężczyznami)
6. usuwanie odpadów komunalnych i płynnych nieczystości oraz konserwacja służących do tego urządzeń.

Objawy zakażenia wirusem HAV

Choroba często przebiega bezobjawowo lub z łagodnymi, niecharakterystycznymi objawami. Najczęściej występują:

• męczliwość
• nudności
• wymioty
• ból brzucha
• ból mięśni i stawów
• czasem także świąd skóry.

Przed pojawieniem się objawów może dojść do powiększenia wątroby. Objawy ostre ustępują po kilku dniach.

Czasem wirusowe zapalenie wątroby typu A powoduje żółtaczkę, z którą wiąże się ściemnienie moczu i rozjaśnienie stolca.

U osób z wcześniejszym uszkodzeniem wątroby choroba może mieć poważny przebieg. Choć występuje bardzo rzadko, jest to postać piorunująca z ostrą niewydolnością wątroby. Cięższy przebieg WZW typu A występuję także u osób po 50. rż. i niedożywionych.

Co robić w razie wystąpienia objawów wirusowego zapalenia wątroby WZW A?

W razie wystąpienia objawów należy się zgłosić do lekarza rodzinnego. Zwykle objawy wirusowego zapalenia wątroby typu A są niecharakterystyczne i mogą być związane także z innymi chorobami. Szybkie ustalenie rozpoznania WZW typu A może ograniczyć szerzenie się choroby, która może mieć ciężki przebieg, zwłaszcza u osób po 50. rż. i z przewlekłą chorobą wątroby na innym tle.

Diagnostyka WZW A

Podczas diagnostyki lekarz najpierw zbierze dokładny wywiad, a następnie zleci badania dodatkowe. Kontakt (zwłaszcza domowy) z osobą chorą na WZW typu A nasuwa podejrzenie. Podstawowym badaniem, na podstawie którego można ustalić rozpoznanie, jest badanie krwi na obecność przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu A. W ostrej fazie zakażenia we krwi występują przeciwciała anty-HAV IgM (mogą się utrzymywać do 4–6 mies.), a następnie są one stopniowo zastępowane przez przeciwciała anty-HAV IgG (pozostają do końca życia). Ponadto lekarz może zlecić badania dodatkowe:

• tzw. próby wątrobowe – we krwi pacjentów, zarówno w postaciach objawowych, jak i bezobjawowych występuje różnego stopnia zwiększenie aktywności ALT (aminotransferazy alaninowej) i AST (aminotransferazy asparaginowej)
• badanie stężenia bilirubiny wolnej i sprzężonej, które może być zwiększone, zwłaszcza u osób, u których występuje żółtaczka
• dodatkowo może wystąpić występuje zwiększenie aktywności ALP (fosfataza zasadowa i GGT (γ-glutamylotranspeptydaza).

Polecamy: Markery wirusowego zapalenia wątroby: antygen HBs, antygen HCV, antygen HAV

W rzadkich, wątpliwych przypadkach, lekarz może skierować pacjenta na biopsję wątroby.

Leczenie wirusowego zapalenia wątroby typu A

Nie ma leczenia przyczynowego, a objawowe stosuje się w przypadkach o cięższym przebiegu lub z powikłaniami, w których konieczna może być także hospitalizacja. Celem leczenia jest utrzymanie odpowiedniego stanu odżywienia i nawodnienia.

W leczeniu stosuje się:

1. Odpoczynek – ograniczenie aktywności fizycznej w okresie ostrym i przez miesiąc wczesnej rekonwalescencji. W razie nasilonego uczucia zmęczenia – leżenie w łóżku w okresie ostrym.
2. Dieta i leczenie płynami – dieta odpowiednia do zapotrzebowania energetycznego (dla dorosłych 8400 kJ/d, tj. 2000 kcal/d): 70% łatwo przyswajalne węglowodany, 10–20% tłuszcze i 10% białka, ze stopniowym rozszerzaniem zgodnie z indywidualną tolerancją. Powrót do zwykłej diety w ciągu pół roku. W razie nasilonych wymiotów i pojawienia się objawów odwodnienia konieczne nawadnianie, a także żywienie przez zgłębnik (dożołądkowy lub dojelitowy) lub pozajelitowe. Zakaz spożywania alkoholu przez pół roku, a znaczne ograniczenie do roku.
3. Unikanie niektórych leków – w okresie ostrym i rekonwalescencji należy unikać leków metabolizowanych w wątrobie lub wywołujących cholestazę (zastój żółci w wątrobie).

Chorzy, u których następuje nasilony świąd, lekarz może zalecić cholestyraminę lub kwas ursodeoksycholowy.

W okresie ostrym choroby pacjent powinien (jeśli nie jest hospitalizowany) zgłaszać się na kontrolę co tydzień oraz na zlecone badania krwi. Zazwyczaj obejmują one wskaźnik krzepnięcia krwi – czas protrombinowy (PT). Ponadto co miesiąc należy wykonywać badanie krwi na próby wątrobowe (aminotransferazy – ALT i AST), a jeśli to konieczne – stężenie bilirubiny aż do czasu powrotu ich wartości do normy.

W ciągu tygodnia po wystąpieniu objawów chory nie powinien przygotowywać posiłków dla innych i powinien się powstrzymać od kontaktów seksualnych. W niepowikłanym WZW typu A pełny powrót do normalnej aktywności życiowej i pracy następuje w czasie krótszym niż 6 miesięcy.

Powikłania WZW A

Rokowanie jest dobre, choć przebieg może być przedłużony do kilku miesięcy, z nawrotami, zwykle do 3 miesięcy od pierwszego epizodu. Wirus zapalenia wątroby typu A nie powoduje przewlekłego zapalenia wątroby.

Choroba może mieć cięższy przebieg u osób po 50. rż., z przewlekłą chorobą wątroby i niedożywionych.

Bardzo rzadko (u około 0,2% przypadków), częściej u osób po 50. rż. i z przewlekłą chorobą wątroby na innym tle, występuje piorunujące zapalenie (ostra niewydolność wątroby). Rzadko zdarza się również uszkodzenie nerek, a przy predyspozycji genetycznej zakażenie HAV może wyzwolić autoimmunologiczne zapalenie wątroby.

Nie ma wpływu na przebieg ciąży i nie jest przeciwwskazaniem do karmienia piersią, choć lekarz może rozważyć podanie niemowlęciu naturalnej immunoglobuliny ludzkiej.

WZW A – szczepienie i profilaktyka

Istnieje szczepionka zapobiegająca zachorowaniu na wirusowe zapalenie wątroby typu A. Szczepionki przeciwko WZW typu A zawierają inaktywowany wirus WZW typu A (HAV), należą do kategorii „nieżywych”. Dostępna jest także szczepionka skojarzona przeciwko WZW typów B i A.

Schemat szczepienia obejmuje 2 dawki podane domięśniowo w ramię. Drugą dawkę podaje się w ciągu od 6 do 12 miesięcy po podaniu pierwszej dawki. Nie zaleca się podawania dawek przypominających.

U dorosłych szczepienie jest zalecane osobom:

1. wyjeżdżającym do krajów o dużej lub pośredniej endemiczności WZW typu A (większość państw w Afryce, Ameryce Południowej i Środkowej oraz Azji); szczególnie duże ryzyko zachorowania dotyczy podróżujących do krajów rozwijających się, o złych warunkach sanitarnych, oraz osób nieprzestrzegających zasad nieswoistej profilaktyki zakażeń pokarmowych; szczepienie jest zalecane wszystkim podróżnym narażonym na zachorowanie w regionie docelowym, niezależnie od długości podróży oraz warunków pobytu.
2. zatrudnionym przy usuwaniu odpadów komunalnych i płynnych nieczystości oraz przy konserwacji urządzeń służących do tego celu
3. z przewlekłą chorobą wątroby lub chorym na hemofilię
4. podejmującym ryzykowne zachowania seksualne (przede wszystkim kontakty analne)
5. wszystkim wrażliwym na zakażenie (niemającym odporności, czyli tym, którzy nie przechorowali WZW typu A) w okresie zwiększenia zachorowalności w związku z sytuacją epidemiczną.

Szczepienie jest korzystne dla każdego, kto chce zmniejszyć swoje ryzyko zachorowania na WZW typu A, zwłaszcza osobom podejmującym ryzykowne zachowania seksualne lub uzależnionym od narkotyków.

W profilaktyce ważne jest utrzymywanie wysokiego standardu higieny – ma to podstawowe znaczenie. Szczególne ważne jest staranne mycie rąk po pobycie poza domem i po skorzystaniu z publicznych sanitariatów. Zaleca się izolację chorych przez około 1 tydz. od wystąpienia objawów (okres wydalania wirusa z kałem).