Gazy jelitowe są naturalnie obecne w jelitach. Pochodzą z powietrza połykanego podczas posiłków, podczas mówienia, a także jako produkt fermentacji jelitowej, głównie w jelicie grubym. Gromadzeniu się gazów w jelitach sprzyja spożywanie niektórych pokarmów (np. roślin strączkowych, kapusty), a także niektóre choroby, np. zespół rozrostu bakteryjnego (SIBO) lub zespół jelita drażliwego. Leczenie jest zależne od przyczyny, w pierwszej kolejności należy przeanalizować, czy gazy nie stanowią skutku diety.
Co to są gazy jelitowe?
Gazy są naturalnie obecne w świetle jelita. Pochodzą z dwóch głównych źródeł: pierwsze to powietrze połykane podczas spożywania posiłków czy podczas mówienia, a drugie – produkty fermentacji jelitowej, zachodzącej głównie w jelicie grubym.
W połykanym powietrzu znajduje się przede wszystkim azot i tlen.
Gazy pochodzące z metabolizmu bakteryjnego mają bardziej zróżnicowany skład. Są to, bezwonne, dwutlenek węgla, metan i wodór, czy – nadające specyficzną woń – siarkowodór oraz inne pochodne siarkowe. Ilość i rodzaj gazów pochodzących z fermentacji zależą od rodzaju spożywanych pokarmów, składu flory jelitowej oraz sprawności pasażu jelitowego.
Objętość gazu w jelicie wynosi zwykle 200 ml, a łączna dobowa objętość wydalanych wiatrów wynosi do 600 ml. Zdrowy człowiek wydala gazy (pot. „wiatry”) od kilkunastu do 25 razy na dobę.
Zwiększenie ilości gazów jelitowych - przyczyny
Zwiększenie ilości gazów jelitowych może być spowodowane:
- spożywaniem pokarmów ogólnie uznanych za gazotwórcze (fasola i inne rośliny strączkowe, zobacz niżej: pokarmy wybitnie gazotwórcze)
- zwiększonym połykaniem powietrza, np. podczas palenia papierosów czy żucia gumy
- niemożnością odbijania połkniętego powietrza, np. u osób po leczeniu operacyjnym z powodu refluksu żołądkowo-przełykowego (zobacz: Choroba refluksowa przełyka)
- upośledzeniem trawienia i wchłaniania w jelicie cienkim, powodującym zwiększenie ilości substratów do fermentacji w jelicie grubym (przykładem może być niedobór laktazy lub zespół rozrostu bakteryjnego – SIBO)
- zwolnieniem czasu pasażu jelitowego (jest to mechaniczne upośledzenie drożności przewodu pokarmowego, np. polekowe lub czynnościowe)
- zwiększeniem ilości bakterii w jelicie cienkim, które jest względnie jałowe w porównaniu z jelitem grubym.
Czy obfite gazy jelitowe oznaczają chorobę i wymagają badań?
Najczęściej pacjenci mylnie interpretują wzdęcie i przypisują jego powstawanie gazom. Trudno jest jednoznacznie zweryfikować ilość oddawanych gazów, choć dobrą orientację daje odniesienie do ilości wiatrów oddawanych w okresie poprzedzającym wystąpienie wrażenia obfitych gazów. Zwykle nie ma potrzeby wykonywania badań, o ile nie dołączą się inne objawy sugerujące chorobę organiczną przewodu pokarmowego. Warto przeanalizować swoją dietę, ponieważ często zdarza się, że dana osoba odczuwa dolegliwości związane z większą ilością oddawanych gazów po spożyciu konkretnych pokarmów.
Dość rzadko, w przypadku podejrzenia o organiczne podłoże nadmiernej ilości gazów, pomocne są:
- przeglądowe zdjęcie jamy brzusznej umożliwiające orientacyjną ocenę ilości gazów i wykluczenie zaburzeń drożności przewodu pokarmowego
- ultrasonografia jamy brzusznej
- badania endoskopowe
- zupełnie wyjątkowo korzysta się z trudno dostępnego i niejednoznacznego w interpretacji oddechowego testu wodorowego.
Co robić w przypadku nadmiernych gazów?
W przypadku nadmiaru gazów należy:
- zaprzestać żucia gumy, pić przez słomkę, jeść powoli, starannie rozdrabniając pokarm w jamie ustnej
- jeżeli nie ma innych objawów, doradza się staranną weryfikację spożywanych pokarmów i wykluczenie z diety tych pokarmów, o których powszechnie wiadomo, że są gazotwórcze (zobacz poniżej); niektóre pokarmy po odpowiedniej obróbce mogą nie powodować nadmiernych gazów, dlatego może wystarczyć zmiana sposobu ich przyrządzania, a nie eliminowanie ich z diety
- szczególną uwagę należy poświęcić mleku i jego przetworom zawierającym cukier mleczny – laktozę – i wyeliminować te produkty przez 2–3 tygodnie z oceną wpływu tego ograniczenia na ilość gazów
- stosować probiotyki z myślą o przesunięciu w składzie flory jelitowej w kierunku bakterii niefermentujących
- w wybranych przypadkach, pod nadzorem lekarskim stosuje się chemioterapeutyki jelitowe z intencją zmniejszenia ilości flory fermentującej lub inne leki o podobnym działaniu (np. sole bizmutu)
- objawowo podaje się leki adsorbujące (węgiel aktywowany) lub środki powierzchniowo czynne (simetykon), ułatwiające odchodzenie wiatrów (zobacz: Simetykon w bazie leków).
Diagnostyka, niekiedy bardzo rozbudowana, wymuszona naleganiem pacjenta i bezradnością lekarza, rzadko prowadzi do ustalenia przyczyny tego objawu, trudnego do obiektywnej oceny. Często jest on elementem zespołu zaburzeń czynnościowych jelit, np. zespołu jelita drażliwego.
Przykładowe pokarmy o silnych i słabych własnościach gazotwórczych
- fasola
- kapusta
- brukselka
- cebula
- chleb
- makarony
- produkty zbożowe
- jabłka
- gruszki
- brzoskwinie
- śliwki
- kukurydza
- owies
- ziemniaki
- mleko
- lody
- sery pleśniowe
- otręby oczyszczone
Pokarmy o małej zdolności gazotwórczej
- biały ryż
- banany
- owoce cytrusowe
- winogrona
- sery żółte
- mięso
- jaja
- napoje niegazowane
- słodziki
- jogurt
- otręby nieoczyszczone
Gazy jelitowe – pytania i odpowiedzi
Wzdęcie i nadmierne wydalanie gazów » lek. med. Magdalena Przybylska-FeluśGazy jelitowe » lek. med. Magdalena Przybylska-Feluś