×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Dysfagia (zaburzenia połykania) - objawy, przyczyny i leczenie

lek. Magdalena Wiercińska, lek. Piotr Kudłacz

Dysfagia to zaburzenia połykania. Może to być wrażenie trudności w połykaniu lub przechodzeniu pokarmów i płynów z jamy ustnej do żołądka. Czasem wiąże się z uczuciem zalegania pokarmu za mostkiem, uczucia gniecenia w klatce piersiowej lub przeszkody w przełyku.

Co to jest dysfagia?

Dysfagią, czyli zaburzeniami połykania, nazywa się subiektywne wrażenie trudności w połykaniu lub utrudnionego przechodzenia pokarmu lub płynu z jamy ustnej do żołądka. Może być odczuwana jako niemożność uformowania kęsa pokarmowego i przemieszczenia go z jamy ustnej do gardła i przełyku (dysfagia przedprzełykowa) lub uczucie zalegania kęsa za mostkiem, rozpierania, gniecenia w klatce piersiowej, przeszkody w przełyku albo uczucie zatrzymywania się pokarmu w czasie przemieszczania się przez przełyk (dysfagia przełykowa).

Odynofagia to bolesne połykanie. Ból typowo jest odczuwany za mostkiem, podczas przechodzenia kęsa pokarmowego przez przełyk. Niekiedy terminem tym określa się również ból odczuwany w gardle podczas przełykania (odynofagia ustno-gardłowa).

Jakie mogą być przyczyny dysfagii?

Połykanie jest aktem trójfazowym, w którym biorą udział jama ustna, gardło i przełyk. Faza ustna ma charakter dowolny, natomiast gardłowa i przełykowa – odruchowy, co oznacza, że jest niezależne od woli.

Przyczyny dysfagii przedprzełykowej:

  1. miejscowe zmiany strukturalne:
    • zapalenia – błony śluzowej jamy ustnej, gardła i migdałków, ropnie, kiła,
    • nowotwory – gardła, języka, dna jamy ustnej, naciekające z tkanek otaczających,
    • ucisk z zewnątrz – wole (powiększona tarczyca), powiększenie węzłów chłonnych,
    • ciężkie zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa,
    • stany po zabiegach chirurgicznych krtani, twarzoczaszki i szyi,
    • ciało obce,
  2. zaburzenia nerwowo-mięśniowe (najczęstsze):
    • choroby ośrodkowego układu nerwowego:
      – ostre niedokrwienie mózgu pochodzenia naczyniowego,
      – zespół opuszkowy i rzekomoopuszkowy,
      – guzy mózgu,
      – wiąd rdzenia,
      – choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego,
    • zespoły pozapiramidowe:
      choroba Parkinsona,
      pląsawica Huntingtona,
      dyskinezy późne,
    • neuropatie obwodowe:
      – cukrzyca,
      sarkoidoza,
      zespół Sjögrena,
      - amyloidoza,
      – układowe choroby tkanki łącznej – twardzina układowa, toczeń rumieniowaty układowy, zapalenie, skórno-mięśniowe,
      zespół Guillaina i Barrégo,
      błonica,
      – zatrucie jadem kiełbasianym,
      – zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego (nagminne porażenie dziecięce),
    • miastenia i zespoły miasteniczne:
    • miopatie (choroby mięśni):
      – dystrofia oczno-gardłowa,
      – dystrofia twarzowo-łopatkowo-ramieniowa,
      – miopatie mitochondrialne,
      – dystrofia miotoniczna.

Dysfagia może być skutkiem chorób układu nerwowego (dysfagia neurogenna). Najczęściej występuje na skutek chorób naczyń mózgowych (udar niedokrwienny, zator, krwawienie śródmózgowe). Inne często spotykane przyczyny to guzy mózgu, ogniska demielinizacyjne i zmiany pourazowe.

Przyczyny dysfagii przełykowej:

  1. zwężenia przełyku:
    • rak przełyku i wpustu żołądka,
    • powikłania choroby refluksowej przełyku,
    • eozynofilowe zapalenie przełyku,
    • uchyłki przełyku, w tym uchyłek Zenkera,
    • zwężenia po oparzeniach substancjami żrącymi, polekowe (np. KCl, chinidyna, salicylany), po radioterapii nowotworów w okolicy przełyku,
    • pierścień Schatzkiego,
    • ciała obce,
    • po gojących się odleżynach powstałych w wyniku długotrwałego karmienia przez sondę żołądkową,
  2. zaburzenia motoryki, czyli aktywności mięśni przełyku, których skoordynowane działanie u osób zdrowych powoduje przesuwanie pokarmu do żołądka:
    • achalazja,
    • rozlany kurcz przełyku,
    • układowe choroby tkanki łącznej,
    • cukrzyca,
    • choroba Chagasa,
    • leki (azotany, blokery kanału wapniowego, estrogeny, metyloksantyny),
  3. choroby narządów sąsiadujących z przełykiem (ucisk na przełyk):
    • wada zastawki mitralnej serca,
    • wole zamostkowe (powiększenie tarczycy),
    • guzy śródpiersia i oskrzeli,
    • przepukliny okołoprzełykowe,
    • przebyte zabiegi kardiochirurgiczne i torakochirurgiczne.

Jedną z najczęstszych organicznych przyczyn dysfagii jest zwężenie przełyku przez raka przełyku lub wpustu żołądka, dlatego nigdy nie należy bagatelizować tego objawu.

Odynofagia, czyli ból przy przełykaniu może być skutkiem:

  • stanu zapalnego przełyku (np. zapalenie wywołane przez grzyby, wirusy, bakterie, nadżerki w wyniku choroby refluksowej, spowodowane uszkodzeniem bony śluzowej przełyku przez tabletkę, po napromienianiu),
  • raka przełyku,
  • ciała obcego,
  • oparzenia przełyku przez substancje żrące.

Jakie są objawy dysfagii?

Przy dysfagii przedprzełykowej występuje uczucie trudności w formowaniu kęsa pokarmowego i przesuwania go w kierunku gardła oraz trudności z rozpoczęciem aktu połykania. Objawom tym może towarzyszyć kaszel, wylewanie się pokarmu przez nos, krztuszenie się, co może prowadzić do zachłyśnięcia. Na zaburzenia połykania w tych fazach może wskazywać również uczucie drapania w gardle, kichanie, łzawienie i suchy kaszel pojawiający się podczas posiłku. Dysfagia przedprzełykowa dotyczy zaburzeń w połykaniu zarówno płynów, jak i pokarmów stałych.

Przy dysfagii przełykowej występuje uczucie przeszkody podczas połykania, rozpieranie lub gniecenie w klatce piersiowej, wymioty, kaszel i odkrztuszanie. W przypadku zwężenia przełyku zaburzenia zwykle najpierw dotyczą połykania pokarmów stałych, a wraz z postępem choroby dochodzi do upośledzenia połykania płynów, a nawet śliny.

Jakie są objawy odynofagii?

Ból bywa opisywany jako palący, piekący, kłujący lub kurczowy. Może mieć znaczne natężenie i powodować unikanie przyjmowania pokarmów, co prowadzi do utraty masy ciała. Zmniejszenie przyjmowania płynów, jeśli ich połykanie również powoduje odynofagię, może spowodować odwodnienie.

Co robić w przypadku wystąpienia dysfagii?

Dysfagia i odynofagia należą do objawów alarmowych, które wymagają szybkiej diagnostyki w celu wykluczenia choroby nowotworowej, zwłaszcza raka przełyku lub wpustu żołądka, dlatego nie należy ich lekceważyć.

Jeśli dysfagia wystąpi nagle, to najpewniej wynika ona z utknięcia w przełyku ciała obcego (fragment mostka zębowego, kość) lub z zapalenia polekowego. W takiej sytuacji pacjent zwykle sam prawidłowo rozpoznaje przyczynę.

Ciało obce wymaga usunięcia podczas zabiegu endoskopowego, uszkodzenie polekowe oznacza konieczność zaprzestania stosowania danego leku. W pierwszym przypadku należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, który najpewniej zleci badanie radiologiczne przełyku i żołądka. Części metalowe (fragmenty protez) lub dobrze uwapnione (kości) będą widoczne na zwykłym zdjęciu, inne ciała obce mogą być zauważalne dopiero w badaniu z doustnym podaniem środka kontrastowego.

Po potwierdzeniu i zlokalizowaniu ciała obcego podejmuje się próbę jego usunięcia podczas zabiegu endoskopowego, najlepiej przeprowadzonego w znieczuleniu.

Stopniowo narastające trudności w połykaniu także powinny skłonić do wizyty u lekarza, który – opierając się na rozmowie – ustali okoliczności występowania trudności w połykaniu, objawy im towarzyszące, zbada pacjenta i zaproponuje odpowiednie badania w celu jak najszybszego wykrycia przyczyny problemu. Podstawowym badaniem jest endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego, podczas której lekarz może dokładnie obejrzeć przełyk i w razie potrzeby (guz) pobrać wycinki. Może także zalecić RTG przełyku po doustnym podaniu środka cieniującego, manometrię lub pH-metrię przełyku. Rzadko potrzebne są inne badania specjalistyczne.

Kula gardłowa

Kula gardłowa to nierzadki problem sprowadzający pacjenta do gabinetu gastrologa. Jest to wrażenie przeszkody w gardle, zwykle w górnej okolicy za mostkiem. Pacjenci zwykle opisują to jako łaskotanie lub ciało obce w gardle, nieupośledzające połykania i zwykle niezwiązane z innymi objawami chorobowymi. Dawniej określano to mianem „kuli histerycznej” (globus hystericus), choć objawy „histerii” są w tym przypadku dość rzadkie.

Zanim przypisze się ten uciążliwy objaw zaburzeniom psychologicznym, należy starannie wykluczyć choroby krtani i początkowego odcinka przełyku. Jeśli nie ma podłoża organicznego, może to sugerować osobowość z zachowaniami obsesyjnymi lub depresję.

Dysfagia u dzieci

Spośród najczęstszych przyczyn dysfagii u dzieci należy wymienić:

  • zapalenie jamy ustnej – zwykle związane z infekcją wirusową np. zakażeniem wirusem opryszczki lub w przebiegu choroby dłoni, stóp i jamy ustnej (nieprawidłowo tzw. bostonka),
  • zapalenie gardła – związane z infekcją wirusową (np. mononukleoza zakaźna) lub bakteryjną (np. angina paciorkowcowa),
  • ropień okołomigdałkowy – niekiedy jako powikłanie infekcji toczącej się w gardle lub migdałkach,
  • uraz gardła lub gardła – niewielkie urazy goją się samoistnie, w przypadku urazu wskazana jest konsultacja i badanie lekarskie dziecka,
  • zapalenie przełyku – najczęściej na tle refluksu żołądkowo-przełykowego,
  • reakcja dystoniczna – mimowolny skurcz grup mięśniowych, może być działaniem niepożądanym niektórych leków psychiatrycznych.

Dysfagia u dzieci w niektórych sytuacjach może stanowić stan zagrożenia życia, powodując zwężenie lub zamknięcie światła dróg oddechowych. Zagrażające życiu przyczyny dysfagii u dzieci wymieniono poniżej:

  • przyczyny otolaryngologiczne – zapalenie nagłośni, ropień zagardłowy, błonica,
  • przyczyny neurologiczne: guz mózgu, zakażenia ośrodkowego układu nerwowego, tężec, nagminne porażenie dziecięce (polio) i inne,
  • ciało obce w przełyku,
  • połknięcie środków żrących, perforacja przełyku,
  • guz śródpiersia,
  • zespół Stevensa i Johnsona.

W przypadku szybko narastającej dysfagii u dziecka i pogarszania się stanu wskazana jest niezwłoczna konsultacja lekarska (pogotowie ratunkowe, SOR).

Większość przypadków dysfagii nie jest jednak stanem zagrożenia życia, w przypadku infekcji zwykle może być leczona w poradni podstawowej opieki zdrowotnej i ustępuje po zastosowanym leczeniu (objawowym, antybiotykoterapii). W przypadku urazów jamy ustnej wskazana jest konsultacja lekarska. Nawracające urazy jamy ustnej wymagają dokładnego zebrania wywiadu, gdyż mogą być skutkiem wykorzystywania seksualnego dziecka.

Należy przypomnieć, że dzięki powszechnym szczepieniom przeciwko polio, błonicy, tężcowi oraz H. influenza wywołującemu zapalenie nagłośni, niektóre z powyższych przyczyn dysfagii zagrażającej życiu występują obecnie niezwykle rzadko.

30.11.2021
Zobacz także
  • Choroba refluksowa przełyku (refluks): przyczyny, objawy i leczenie
  • Zgaga: co to jest zgaga, jakie są jej przyczyny
  • Achalazja
Wybrane treści dla Ciebie
  • Achalazja
  • Krwiste lub fusowate wymioty
  • Odbijanie
  • Gazy jelitowe
  • Rozlany skurcz i bolesne skurcze przełyku
  • Biegunka
  • Zaparcia - objawy, przyczyny, leczenie i leki na zaparcia
  • Oparzenia przełyku
  • Krwawienie z odbytu
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta