Co to jest i jakie są przyczyny?
Uchyłki mają postać cienkościennych „woreczków” o średnicy około 1 cm, uwypuklających się na zewnątrz głównej części jelita grubego, nazywanej okrężnicą (zob. rycinę). Liczba uchyłków waha się od kilku do kilkudziesięciu. Powstają u osób dorosłych po wielu latach spożywania diety ubogoresztkowej, typowej dla współczesnych zwyczajów żywieniowych (zob. Najczęstsze błędy żywieniowe – czego trzeba unikać?, Zasady zdrowego żywienia, Błonnik pokarmowy - przyp. red.). Pokarm tego rodzaju słabo wypełnia jelito, zwiększa w nim ciśnienie i powoduje pogrubienie ściany jelita.
Uchyłki nabyte uważane są za chorobę cywilizacyjną. Pewne znaczenie w ich rozwoju mogą mieć także czynniki genetyczne.
Ryc. 1 Uchyłki jelita grubego
Jak często występują?
Uchyłki jelita grubego należą do najczęstszych chorób przewodu pokarmowego. Częstość ich występowania zwiększa się z wiekiem. Wśród osób poniżej 40. roku życia tylko 5% ma uchyłki. Odsetek ten zwiększa się do 30% po 60. roku życia.
Jak się objawiają?
U około 60% osób z uchyłkami nie stwierdza się żadnych objawów chorobowych (uchyłkowatość bezobjawowa). Uchyłki są u nich wykrywane przypadkowo, np. w trakcie kolonoskopii. Na pozostałe przypadki składają się pacjenci z objawową chorobą uchyłkową (20–30%) oraz pacjenci z powikłaniami (5–10%).
Choroba uchyłkowa okrężnicy objawia się bólami brzucha, wzdęciem i zaburzeniami rytmu wypróżnień (biegunka lub zaparcie stolca). Niekiedy występują krótkotrwałe epizody zatrzymania stolca i gazów.
Zapalenie uchyłków przebiega dodatkowo z gorączką i bolesnym guzem w lewej dolnej części brzucha. Inne powikłania to ropień wewnątrzbrzuszny, przedziurawienie jelita grubego i pełna niedrożność jelitowa. Odrębnym powikłaniem niezwiązanym z zapaleniem jest krwawienie z uchyłków, objawiające się dużą domieszką krwi w stolcu albo wypróżnieniami czystą krwią lub skrzepami.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów?
Nawracające bóle, zwłaszcza w lewej połowie brzucha, połączone ze wzdęciem i zaparciem stolca, wymagają wizyty u lekarza, który pokieruje badaniami potwierdzającymi rozpoznanie choroby uchyłkowej okrężnicy.
Cięższe objawy – silne bóle brzucha, gorączka oraz zatrzymanie wypróżnień i gazów – wymagają na ogół pilnej konsultacji chirurgicznej.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie?
Prostym i stosunkowo łatwo dostępnym badaniem jest ultrasonografia jamy brzusznej (USG). Badanie to może potwierdzić obecność uchyłków jelita grubego oraz wskazać na możliwość zapalenia uchyłków i powikłań, takich jak ropień, przetoka czy przedziurawienie jelita.
Dokładniejszymi badaniami, ale trudniej dostępnymi, są tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy mniejszej oraz kolonoskopia, przeciwwskazana jednak u osób z objawami zapalenia uchyłków. Zapalenie potwierdzają proste badania krwi – przyspieszone OB, zwiększenie stężenia CRP i zwiększenie liczby krwinek białych.
Ryc. 2 Uchyłki jelita grubego (zdjęcie z badania endoskopowego)
Jakie są sposoby leczenia?
Niepowikłaną chorobę uchyłkową leczy się ambulatoryjnie za pomocą otrąb (2–3 łyżki stołowe dziennie), leków rozkurczowych i przeciwbólowych.
Zapalenie uchyłków może być leczone szpitalnie leżeniem w łóżku, ścisłą dietą i antybiotykami stosowanymi doustnie lub dożylnie przez 7–10 dni.
Inne powikłania – ropień wewnątrzbrzuszny, przedziurawienie jelita i przetoka między pętlami jelit – wymagają leczenia operacyjnego (często w trybie ostrym). Wskazaniem do operacji może być nawracające zapalenie uchyłków bez dodatkowych powikłań, ale taki sposób leczenia tego stanu jest wykorzystywany dość rzadko.
Większość krwotoków (80%) z uchyłków zatrzymuje się samoistnie. U wielu chorych konieczne jest przetoczenie krwi, pilna kolonoskopia połączona z zabiegiem tamowania krwawienia lub operacja.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Leczeniem zachowawczym nie można usunąć uchyłków okrężnicy. Nawet operacja polegająca na usunięciu fragmentu okrężnicy z uchyłkami nie zawsze oznacza wyleczenie, ponieważ inne uchyłki pozostają lub tworzą się nowe w pozostałych odcinkach jelita grubego.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?
U chorych z uchyłkami jelita grubego konieczna jest okresowa kontrola i nadzór lekarski. Warunkiem powodzenia w leczeniu najczęściej występującej niepowikłanej choroby uchyłkowej jest stałe przyjmowanie otrąb i leków rozkurczowych.
Co zrobić, aby uniknąć zachorowania?
Jedynym, ale niepotwierdzonym, sposobem zapobiegania rozwojowi uchyłków okrężnicy jest spożywanie od dzieciństwa diety bogatoresztkowej (ciemne gatunki chleba, warzywa i owoce). Ten rodzaj pożywienia może zapobiec również części powikłań choroby uchyłkowej (zob. Błonnik pokarmowy, Dieta ubogoenergetyczna, bogatoresztkowa - przyp. red.).
Uchyłki jelita grubego w pytaniach i odpowiedziach
Czy choroba uchyłkowa jest groźna?
Większość osób z uchyłkami jelita grubego nie ma żadnych objawów. U osób z objawami leczenie jest proste i skuteczne. Zagrożenie stanowią powikłania, takie jak zapalenie uchyłków, a zwłaszcza ropień wewnątrzbrzuszny, niedrożność, przedziurawienie i krwotok jelitowy. U osób starszych, obciążonych innymi chorobami, powikłania te są stanami zagrażającymi życiu. Zagrożenie zmniejsza leczenie chirurgiczne, chociaż nie w każdym przypadku.
Czy leczenie może skutkować zniknięciem uchyłków?
Uchyłki jelita grubego są trwałymi zmianami strukturalnymi, nieusuwalnymi za pomocą diety lub leków. Jedynie operacja może zmniejszyć liczbę uchyłków, aczkolwiek część z nich pozostaje albo tworzą się nowe.
Czy ziarniste pokarmy (pestki) zwiększają ryzyko wystąpienia powikłań choroby uchyłkowej?
Nie ma dowodów, aby pestki i ziarna zboża lub kukurydzy zwiększały częstość występowania powikłań choroby uchyłkowej. Dokładniejsze badania dotyczyły zapalenia, przedziurawienia i krwawienia z uchyłków.
Czy uchyłki stanowią przeciwwskazanie do kolonoskopii?
Samo występowanie uchyłków nie jest przeciwwskazaniem do kolonoskopii. Jedynym ograniczeniem jest zapalenie uchyłków, ale po jego ustąpieniu (po około 6 tyg.) kolonoskopię można wykonać i należy to zrobić.
Jakie znaczenie mają probiotyki w leczeniu choroby uchyłkowej?
Probiotyki wywołują poprawę objawową u części chorych z uchyłkami, ale mają znaczenie pomocnicze i nie mogą być traktowane jako zasadniczy lub jedyny sposób leczenia.
