U pacjentów, którzy odczuwają dolegliwości związane z dolnym odcinkiem przewodu pokarmowego, które nie są związane w nieprawidłową budową ani zmianami w przewodzie pokarmowym, a więc badanie lekarskie ani badania dodatkowe obrazowe nie wykazują znaczących odchyleń od normy, zastosowanie znajdują czynnościowe badania dolnego odcinka przewodu pokarmowego.
Jakie badania wykonuje się w diagnostyce chorób czynnościowych dolnego odcinka przewodu pokarmowego i jak one przebiegają?
Manometria anorektalna – badanie ocenia wydolność zwieraczy (wewnętrznego i zewnętrznego) odbytu w postaci zapisu ciśnienia generowanego przez nacisk zwieraczy na sondę założoną przez odbyt. W trakcie tego badania ocenia się też tzw. odruchy anorektalne, tzn. odruchową czynność zwieraczy przy wypełnianiu odbytnicy, kaszlu, parciu itp. Najczęściej wykonuje się również tzw. badanie barostatyczne – ocenę podatności ściany odbytnicy na wypełnianie.
Badanie wykonuje się w ułożeniu na lewym boku, z podkurczonymi kolanami. Lekarz wykonujący badanie zakłada przez odbyt cienki cewnik (ok. 3–4 mm średnicy) zakończony balonem. W trakcie badania wykonywany jest zapis napięcia spoczynkowego zwieraczy (bez zaciskania), następnie lekarz poprosi o zaciskanie odbytu, kaszel, parcie, cały czas rejestrując zmiany ciśnienia w kanale odbytu. Na koniec wykonuje się badanie czucia na brzegu odbytu (delikatne ukłucie) oraz wypełniony zostanie balon w odbytnicy, co pacjent może odczuć jako parcie na stolec.
Wskazania do wykonania manometrii anorektalnej obejmują między innymi:
- nietrzymanie stolca,
- zaparcia,
- oporne na leczenie szczeliny odbytu,
- ocena zwieraczy przez planowanymi zabiegami proktologicznymi, a także ocena pooperacyjna.
Elektromiografia zwieraczy odbytu (EMG) – w badaniu tym ocenia się funkcjonowanie zwieraczy. Umożliwia ocenę unerwienia zwieraczy, zaburzenia przewodnictwa nerwowego i mięśniowego. Badanie wykonuje się wielokanałową elektrodą powierzchniową i jest całkowicie bezbolesne.
Badanie wykonuje się w ułożeniu na boku, a elektroda ma postać krótkiej pałeczki o średnicy ok. 15 mm, którą zakłada się przez odbyt – więc odczucia pacjenta nie różnią się wiele od badania palcem. W trakcie badania lekarz wykonuje zapis spoczynkowy, a następnie kilkakrotnie prosi o zaciskanie zwieraczy na sondzie.
Wskazania do EMG zwieraczy odbytu to m.in.:
- nietrzymanie stolca,
- kwalifikacja do elektrostymulacji zwieraczy lub terapii behawioralnej (biofeedback),
- ocena unerwienia zwieraczy przed planowanymi zabiegami rekonstrukcyjnymi zwieraczy w przypadku ich uszkodzenia.
Defekografia – badanie na pograniczu badań obrazowych i czynnościowych. Defekografia jest badaniem radiologicznym, które umożliwia ocenę ułożenia i funkcjonowania odbytnicy i odbytu w trakcie wypróżnienia, co daje lekarzowi cenne informacje o mechanizmie zaburzeń u chorych z czynnościowymi zaparciami czy nietrzymaniem stolca. W specjalistycznym gabinecie wykonywany jest doodbytniczy wlew radiologicznego środka kontrastowego, drugą porcję pacjent wypija. Następnie wykonywane są zdjęcia rentgenowskie, na których widać wypełnione kontrastem jelito. Pacjent proszony jest następnie o wydalenie kontrastu na specjalnym siedzisku, jak stolca na toalecie. W trakcie wypróżniania wykonywane są kolejne zdjęcia.
Wskazania do defekografii obejmują:
- zaburzenia wypróżniania (zaparcia, niemożność „wydalenia” stolca, wypróżnienia „na raty”),
- bolesne, naglące parcia,
- nietrzymanie stolca,
- wypadanie odbytnicy.
Jak należy się przygotować się do badań czynnościowych dolnego odcinka przewodu pokarmowego?
Badania czynnościowe wykonuje się w warunkach jak najbardziej „naturalnych”, nie należy więc wykonywać żadnych wlewek ani przyjmować środków przeczyszczających. Wystarczające jest fizjologiczne, naturalne wypróżnienie przed badaniem. W przypadku zalegającego stolca w odbytnicy dopuszczalne jest wykonanie lewatywy z letniej wody bez dodatków w dniu poprzedzającym badanie.
Jakie są możliwe powikłania badań czynnościowych dolnego odcinka przewodu pokarmowego?
Manometria anorektalna i elektromiografia powierzchniowa są badaniami bezpiecznymi i powikłania po tych badaniach praktycznie nie występują. Mogą zdarzyć się reakcja alergiczna na lateks, z którego wykonany jest balon cewnika, z reguły są to jednak reakcje w postaci przejściowego świądu i nie stanowią zagrożenia. Przed badaniem defekograficznym należy poinformować osoby wykonujące badanie o uczuleniu na kontrast jodowy.
Jakie są przeciwwskazania do wykonania badań czynnościowych dolnego odcinka przewodu pokarmowego?
Przeciwwskazaniem do badań czynnościowych jest ciąża.