Co to jest badanie stężenia amoniaku we krwi i na czym polega?
Badanie polega na oznaczeniu stężenia amoniaku w osoczu krwi. Prawidłowo wynosi ono 6–47 µmol/l, wartości mogą nieco różnić się między laboratoriami. Amoniak jest ubocznym produktem metabolizmu białek. Składają się one z aminokwasów, z których każdy zawiera grupę aminową – NH2. Rozkład i synteza aminokwasów i białek powoduje zawsze powstanie pewnych ilości jonów amonowych NH4+, które łatwo przechodzą w postać gazową NH3, dobrze rozpuszczalną w wodzie, a więc i w osoczu. Przeważnie organizm natychmiast wykorzystuje jony amonowe, sam amoniak tylko częściowo pochodzi z komórek ustroju (np. z mięśni szkieletowych w czasie ich pracy). Większa jego część jest produktem rozkładu białek w przewodzie pokarmowym, spowodowanego działaniem bakterii jelitowych. Toksyczny amoniak trafia do wątroby. Hepatocyty sprzęgają go z dwutlenkiem węgla (w proporcji dwie cząsteczki NH3: jedna cząsteczka CO2) w przebiegu tzw. cyklu mocznikowego. Powstaje relatywnie nietoksyczny mocznik, usuwany przez nerki do moczu.
Amoniak jest silną trucizną, gdyż przechodzi przez barierę krew–mózg i łączy się z kwasem glutaminowym, tworząc glutaminę. Kwas glutaminowy stanowi ważny przekaźnik w ośrodkowym układzie nerwowym, jego brak prowadzi do ciężkich zaburzeń pracy mózgu. Ponieważ obecność amoniaku w dużym stężeniu jest z reguły spowodowana przez poważne zaburzenie czynności wątroby (niewydolność wątroby), więc opisany stan nosi nazwę encefalopatii wątrobowej. W skrajnych przypadkach zespół ten przyjmuje postać śpiączki wątrobowej i stanowi zagrożenie życia.
Podstawowym celem badania stężenia amoniaku jest więc ocena stopnia niewydolności miąższu wątroby. Stężenie amoniaku rośnie jednak także w przypadkach marskości wątroby, w której nie ma jeszcze cech niewydolności tego narządu.
Jakie są wskazania do badania stężenia amoniaku we krwi?
Jak wynika z opisu wyżej, lekarz zleca oznaczenie amoniaku, by ocenić czynność wątroby lub nasilenie zmian marskich tego narządu w przypadku, gdy nie ma jeszcze cech jego niewydolności. W pierwszym przypadku badanie służy ocenie stopnia zagrożenia chorego rozwojem encefalopatii wątrobowej. W drugim – pośrednio – ocenie nasilenia krążenia obocznego w marskości wątroby. Należy podkreślić, że amoniak jest główną, lecz nie jedyną toksyną odpowiedzialną za zespół encefalopatii wątrobowej i dlatego ocena stanu chorego zagrożonego encefalopatią wątrobową wymaga kompleksowych badań.
Rzadziej oznaczanie amoniaku we krwi służy u dzieci ocenie nasilenia wrodzonych wad genetycznych dotyczących enzymów cyklu mocznikowego. Wówczas stężenie amoniaku znacznie wzrasta i prowadzi z czasem do encefalopatii wątrobowej. Inne czynności wątroby pozostają niezaburzone. Najbardziej typowym przykładem jest niedobór kluczowego enzymu cyklu mocznikowego, transkarbamylazy ornitynowej, występujący u chłopców (wada jest sprzężona z płcią). W części przypadków aktywność enzymu jest upośledzona, ale obecna, więc chore dzieci mogą dożywać wieku dorosłego, pomimo zwiększonego stężenia amoniaku.
Lekarz wyciąga z oznaczania amoniaku ważne wnioski. W przybliżeniu, 3-krotne przekroczenie górnej granicy normy dla stężenia osoczowego amoniaku oznacza poważną chorobę wątroby, 5-krotne pojawia się zwykle w śpiączce wątrobowej.
Typowe stany ze zwiększeniem stężenia amoniaku obejmują więc:
- ciężkie choroby wątroby (piorunujące zapalenie wątroby, zatrucie toksynami, np. muchomorem sromotnikowym, marskość narządu z jego niewydolnością, nowotwory pierwotne lub mnogie przerzuty do narządu),
- marskość bez niewydolności wątroby,
- chorobę hemolityczną noworodków (rozpadające się erytrocyty uwalniają duże ilości amoniaku, a wątroba dziecka nie jest jeszcze w pełni dojrzała czynnościowo),
- krwawienia do przewodu pokarmowego u osób z łagodnymi zaburzeniami czynności wątroby (białka krwi są rozkładane przez bakterie jelitowe i bardzo duże ilości amoniaku docierają do hepatocytów).
Szczególnymi przypadkami są wady genetyczne cyklu mocznikowego i zatrucie kwasem asparaginowym.
Rozpoznanie encefalopatii wątrobowej ustala się na podstawie ciężkich zaburzeń neurologicznych i psychicznych u chorego z dużym stężeniem amoniaku w osoczu. Chory z reguły wymaga hospitalizacji.
Jak przebiega badanie stężenia amoniaku we krwi?
Badanie wykonuje się z krwi żylnej. Pobrania dokonuje się, nakłuwając żyłę powierzchniową, najczęściej na lewym przedramieniu lub w okolicy lewego dołu łokciowego.
Jak przygotować się do badania stężenia amoniaku we krwi?
Prawie zawsze badanie to wykonuje się razem z innymi oznaczeniami biochemicznymi krwi. Chory powinien być na czczo, ale w stanach nagłych warunek ten można pominąć.
Jakie są przeciwwskazania do badania stężenia amoniaku we krwi?
Nie ma przeciwwskazań.
Jakie powikłania mogą wystąpić po wykonaniu badania stężenia amoniaku we krwi? Jak postępować po badaniu?
W zasadzie nie ma powikłań. Jak po każdym pobraniu krwi żylnej, może wystąpić wydłużone krwawienie (należy odpowiednio ucisnąć miejsce wkłucia po pobraniu krwi), zwłaszcza u osób z chorobą wątroby, gdy występują zaburzenia krzepnięcia. Podskórne podbiegnięcia krwawe (krwiak) może być skutkiem nieprawidłowego nakłucia żyły.
