×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Żółtaczka - przyczyny, leczenie i objawy towarzyszące

lek. Magdalena Wiercińska

Żółtaczka to objaw, który może towarzyszyć wielu różnych chorobom, także poważnym i wymagającym pilnego leczenia. Żółte zabarwienie skóry i białkówek oczu spowodowane jest odkładaniem się w tkankach nadmiaru bilirubiny. W każdym przypadku wystąpienia żółtaczki należy zgłosić się do lekarza.

Co to jest żółtaczka?

Żółtaczka nie jest chorobą tylko objawem, który może występować w przebiegu wielu różnych chorób. Jest to żółte zabarwienie skóry i białkówek oczu spowodowane odkładaniem się w tkankach nadmiaru bilirubiny w wyniku jej zwiększonego stężenia we krwi. Bilirubina to żółty barwnik, który jest produktem degradacji hemoglobiny zawartej w zużytych (starych) krwinkach czerwonych oraz niektórych białek (np. mioglobiny występującej w mięśniach). Prawidłowe stężenie bilirubiny całkowitej we krwi nie przekracza 1 mg/dl lub 17 µmol/dl.

Żółtaczka pojawia się, gdy stężenie bilirubiny przekracza 43 µmol/l (∼2,5 mg/dl), a poniżej tej wartości jedynie białkówki i błony śluzowe nabierają żółtawego odcienia (stan podżółtaczkowy). Zauważenie żółtaczki może być trudne przy słabym świetle elektrycznym.

Żółtaczka najpierw uwidacznia się w białkówkach, potem na skórze, a ustępuje w odwrotnej kolejności. Żółtaczki mogą mieć różne gamy kolorystyczne, od jasnożółtych przez pomarańczowe, czasem z szarozielonym odcieniem.

Bilirubina występuje w surowicy krwi w dwóch postaciach (frakcjach) – sprzężonej lub niesprzężonej (wolnej). U zdrowych osób bilirubina niesprzężona (wolna) stanowi ponad 80% całkowitej wartości bilirubiny. Jest ona nierozpuszczalna w wodzie. We krwi przenoszona jest w połączeniu z białkiem albuminą. W tej postaci dociera do wątroby, gdzie wytwarzana jest druga jej forma, bilirubina związana, czyli sprzężona z resztami cukrowymi, tzw. glukuronianami. Dzięki temu połączeniu postać związana jest rozpuszczalna w wodzie. Bilirubina związana jest wydalana do żółci i po przemianach chemicznych w jelitach opuszcza organizm z kałem.

Czasami u osób spożywających dużo soku marchwiowego, bogatego w barwnik – karoten, zauważa się zmianę koloru skóry na żółtopomarańczową. Wynika to z odkładania się karotenu w skórze. W odróżnieniu od żółtaczki nie dochodzi wówczas do zażółcenia białkówek.

Czasem potocznie na wirusowe zapalenie wątroby typu A, B albo C mówi się „żółtaczka typu A, B, C”. Jest to jednak nieprecyzyjne, ponieważ żółtaczka to objaw, który może występować w przebiegu wirusowych zapaleń wątroby, a nie choroba.

Jakie mogą być przyczyny żółtaczki?

Żółtaczka jest objawem wielu różnych chorób. Zwiększone stężenie bilirubiny w krwi prowadzące do zażółcenia skóry i białkówek może być wynikiem jej nadmiernego wytwarzania, zahamowania jej przemian lub utrudnionego wydalania.
  • Nadmierne wytwarzanie:
    • przyspieszony rozpad prawidłowych krwinek czerwonych (hemoliza, rozległe krwiaki, uszkodzenie i rozpad mięśni)
  • Zahamowanie metabolizmu:
    • zapalenia wątroby – wirusowe (np. WZW typu A, B lub C), alkoholowe, polekowe, inne, wrodzona mniejsza aktywność enzymów metabolizujących (zespół Gilberta)
  • Utrudnione wydalanie:
    • mechaniczna przeszkoda odpływu żółci (kamienie w przewodach żółciowych, guzy dróg żółciowych i guzy trzustki), cholestaza, czyli zahamowanie wypływu żółci z komórek wątroby lub z drobnych przewodów żółciowych (w przebiegu zapalenia wątroby, po lekach)

Żółtaczka może być też objawem zaawansowanego uszkodzenia wątroby, czyli marskości.

Żółtaczka mechaniczna

Żółtaczka mechaniczna (inaczej: żółtaczka pozawątrobowa lub cholestaza zewnątrzwątrobowa) jest związana z utrudnionym odpływem żółci z wątroby. Może być to spowodowane, np. kamicą przewodową (złogami w drogach żółciowych) lub guzami, które uciskają na drogi żółciowe. Objawami żółtaczki mechanicznej mogą być odbarwione stolce i ciemny mocz. Może też występować uporczywy świąd skóry, który nasila się w nocy, po ogrzaniu ciała w łóżku. W związku z tym na skórze u tych osób mogą występować charakterystyczne ślady drapania się na kończynach i tułowiu (tzw. przeczosy).

W badaniach laboratoryjnych krwi u osób z żółtaczką mechaniczną stwierdza się zwiększone stężenie bilirubiny całkowitej, a w badaniu frakcji (postaci) bilirubiny przeważa bilirubina sprzężona.

Czy po wystąpieniu żółtaczki powinniśmy się zgłosić do lekarza?

Tak. Nie ma wątpliwości, że żółtaczka jest ważnym objawem, choć może mieć banalne przyczyny. Niemniej w każdym przypadku żółtaczki należy się zgłosić do lekarza.

Jakie badania wykonuje się w celu stwierdzenia przyczyny żółtaczki?

Tak jak w każdym przypadku badania lekarskiego ważne znaczenie mają wywiad oraz badanie przedmiotowe. Lekarz spyta o okoliczności pojawienia się żółtaczki, inne objawy (np. świąd), kolor moczu i stolca, choroby współistniejące, a także przyjmowane leki. Znaczenie może mieć także ilość spożywanego alkoholu, dlatego należy jak najdokładniej odpowiadać na pytania. Następnie lekarz będzie chciał potwierdzić, czy zaobserwowane żółte zabarwienie skóry i oczu to faktycznie żółtaczka. Służy temu badanie krwi określające stężenie bilirubiny całkowitej i jej frakcji, związanej i niezwiązanej (wolnej). Wykonuje się także inne badania krwi, takie jak aktywność enzymów wątrobowych i markery wirusowych zapaleń wątroby (np. WZW typu A, B lub C). Pozwalają one na potwierdzenie lub wykluczenie zakażenia wirusowego czy przyczyny zapalnej. Jeśli przeważa stężenie bilirubiny niezwiązanej, nasuwa to podejrzenie wzmożonego wytwarzania bilirubiny, dlatego wykonuje się badania krwi sprawdzające, czy przyczyną nie jest wzmożony rozpad krwinek czerwonych (hemoliza).

Kolejnym badaniem jest ultrasonografia jamy brzusznej. Może ona pokazać poszerzenie przewodów żółciowych, a niekiedy potwierdza obecność kamieni (złogów), czyli mechaniczną przyczynę żółtaczki. Może także sugerować rozlane uszkodzenie wątroby (tzw. stłuszczenie czy marskość). Rzadziej potrzebne są inne badania obrazowe, jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. W wybranych przypadkach lekarz może skierować pacjenta na biopsję wątroby oraz inne specjalistyczne badania.

Żółtaczka - leczenie

Żółtaczka nie jest chorobą, tylko objawem, dlatego jej leczenie zależy od przyczyny, która ją wywołała. Bardzo ważne jest zgłoszenie się do lekarza, który po rozpoznaniu przyczyny żółtaczki będzie mógł wdrożyć odpowiednie leczenie.

Żółtaczka: najczęściej zadawane pytania

Czy żółtaczka jest zaraźliwa?

Do zakażenia innych osób może dojść wtedy, kiedy żółtaczka jest spowodowana zakażeniem wirusowym. Wyróżnia się trzy główne typy wirusowego zapalenia wątroby. Typ A, B i C. Typ A jest nazywany potocznie „żółtaczką pokarmową”, ma dużą zakaźność. Określa się ją jako chorobę brudnych rąk. Wirusowe zapalenia typu B i C przenoszą się przede wszystkim przez kontakt z krwią (podczas operacji, drobnych zabiegów chirurgicznych i stomatologicznych, kiedy nie przestrzegano zasad higieny). Bardzo rzadko dochodzi do zakażenia drogą płciową. W przypadku żółtaczki spowodowanej innymi chorobami nie ma ryzyka zakażenia innych osób.

Czy po wystąpieniu żółtaczki należy stosować ograniczenia dietetyczne?

Nie sama żółtaczka, ale przyczyna, która do niej doprowadziła decyduje o konieczności ograniczeń dietetycznych. W przypadku żółtaczki spowodowanej hemolizą (rozpadem krwinek czerwonych) zwykle nie ma potrzeby ograniczeń dietetycznych. W przypadku wirusowych zapaleń wątroby zaleca się dietę lekkostrawną, niskotłuszczową. Jeśli żółtaczka jest wyrazem mechanicznego zablokowania odpływu żółci (kamica żółciowa, choroby trzustki), ograniczenia mogą być jeszcze bardziej restrykcyjne, aż do ścisłej diety włącznie (dieta ścisła to całkowite powstrzymanie się od jedzenia pokarmów stałych, przyjmowanie płynów obojętnych jest zalecane). Zalecenia dotyczące diety powinien wydać lekarz po stwierdzeniu przyczyny żółtaczki.

Jakie stężenie bilirubiny jest niebezpieczne?

Duże stężenie bilirubiny, przekraczające 20-krotnie górną granicę normy jest groźne tylko dla noworodków, gdyż u nich może dojść do przenikania barwnika do mózgu i jego nieodwracalnego uszkodzenia. U starszych dzieci i dorosłych duże stężenie bilirubiny nie stanowi szczególnego zagrożenia. Istotna jest przyczyna prowadząca do tak dużego stężenia bilirubiny i to od niej zależy znaczenie żółtaczki. Sama żółtaczka nie jest zatem groźna. Może jednak towarzyszyć poważnym, zagrażającym życiu chorobom.

Czy jeśli wystąpi żółtaczka, należy niezwłocznie jechać na ostry dyżur?

Bardzo rzadko po wystąpieniu żółtaczki zachodzi potrzeba nagłej interwencji w trybie ostrego dyżuru, np. nocą. Tylko żółtaczka z objawami ogólnymi, jak bóle brzucha, nudności, wymioty czy wysoka gorączka, dreszcze skłania do szukania natychmiastowej porady lekarskiej. W innych przypadkach należy się zgłosić do lekarza szybko, najlepiej w ciągu następnego dnia lub kilku dni od jej początku, w zwykłych godzinach pracy przychodni.

Stwierdzono u mnie zespół Gilberta. Czym to zagraża? Czy wymaga to leczenia?

Zespół Gilberta, czyli hiperbilirubinemia czynnościowa to odmiana metabolizmu bilirubiny występująca u kilku procent populacji. Nie stanowi to zagrożenia dla zdrowia. Polega na mniejszej wydolności enzymów łączących bilirubinę niezwiązaną z resztami cukrowymi, glukuronianami. Powoduje to zwiększenie stężenia bilirubiny niezwiązanej we krwi. Aktywność defektywnego enzymu zmniejsza się dodatkowo w stresie, którym może być wzmożony wysiłek fizyczny, niewyspanie, głodzenie czy nadużycie alkoholu. W tych sytuacjach narasta stężenie bilirubiny, niekiedy do poziomu powyżej 3 mg/dl, czyli do poziomu, przy którym jest widoczne zażółcenie skóry. Jedynym niekorzystnym następstwem jest nieco zwiększone ryzyko kamicy żółciowej. W odróżnieniu od typowej kamicy cholesterolowej, kamica żółciowa u osób z zespołem Gilberta ma charakter barwnikowy, tj. złogi są zbudowane ze związków zawierających bilirubinę, a nie cholesterol. Jak wspomniano, zespół Gilberta nie wymaga leczenia ani żadnych modyfikacji stylu życia czy odżywiania.

19.11.2021
Zobacz także
  • Marskość wątroby
  • Ostre wirusowe zapalenie wątroby (WZW)
Wybrane treści dla Ciebie
  • Kamica przewodowa
  • WZW typu C i przewlekłe zapalenie wątroby
  • Zespół Gilberta
  • Rak pęcherzyka żółciowego
  • Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych
  • Autoimmunologiczne zapalenie wątroby
  • Rak brodawki Vatera
  • Pierwotne zapalenie dróg żółciowych (dawniej: pierwotna marskość żółciowa wątroby)
  • Ostropest plamisty: Właściwości i korzyści zdrowotne. Na co pomaga ostropest plamisty?
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta